ادتاج اتحادیه دمکراتیک ترک آذربایجان جنوبی
گادتب: زبانهای التصاقی، همانطور که از نامشان مشخص است بدلیل اتصال پسوندها به این نام نامگذاری شده اند این سر سلسله از سلسله های چهارگانه‌ی زبانها در دنیا، قدیمی ترین زبانهای دنیا بوده، به داشتن پسوندهایشان شهرت دارند.زبان ترکی شاخص ترین زبان این سلسله است.
افعال در صرف، بن فعل را حفظ کرده و فقط پسوند میگیرند. حتی اسامی هم در این زبان قابلیت دریافت پسوند را دارند.
به نوعی میتوان گفت قدرت اصلی این زبان در وجود تنوع پسوندهاست. هیچ زبانی در این بخش قدرت رقابت با این زبان را ندارد. قدرت مانور در پسوندها آنقدر بالاست که میتوان مدام با اضافه کردن پسوند جدید پس از پسوند قبل معنا و مفهومی جدیدی را خلق کرد گاه چندین پسوند پشت سر هم به فعل یا اسم ردیف شده واژگان جدید با معنای جدید اما مرتبط با اصل واژه را میسازد.
اودون(هیزم)
اودونچو(هیزم شکن)
اودونچولوق(هیزم شکنی)
اودونچولوقلار(هیزم شکنی ها)
اودونچولوقلاردان( از هیزم شکنی ها)
اودونچولوقلاردانیمیش(انگار که یکی از هیزم شکنی ها بود)
و ….
شما میتوانید پسوندی جدید به آن اضافه کرده یا یک پسوند را بجای یکی از این پسوند ها استفاده نموده مسیر این واژه را عوض و واژگانی جدید را خلق کنید.
«لوق» و «لیق» یکی از پسوندهای بسیار جالب در زبان ترکی است.
لوق(به واژگانی که به صدای دوداقلانان یا گرد ختم شده) اضافه میشود و لیق( به واژگانی که به صدای دوداقلانمیان یا غیر گرد) اضافه میشود.
این پسوند به اصطلاح پسوند اسم ساز است. به انتهای اسم، قید و حتی صفت چسبیده اسمی جدید میسازد حتی گاه به انتهای واژه ای که دارای پسوند هستند نیز چسبیده ، اسمی جدید می سازد.
این پسوند عمدتا سه نوع اسم میسازد. اسم حالت، اسم مکان و اسم ابزار. اما دایره‌ی تولیدات این پسوند به این سه اسم ختم نمیشود ممکن است مثلا نام غذا هم توسط آن ساخته شود(دیشلیق). اما اگر در معنای پنهان همین واژگان هم دقت کنیم به نوعی حالت منسوبیت از آن استخراج میشود معادل آن در فارسی «برای» است. دیشلیق یعنی برای دندان، اما معنای ظاهری آن همان غذایی است که در فارسی دندونی گفته میشود.
«داراقلیق» با تعبیری که ذکر شد این واژه، برای داراق(شانه) معنی میشود. و اگر عینا به فارسی ترجمه شود به معنای شانه دان است. در ترکی بدلیل شباهت استخوانهای قفسه سینه به شانه مجازا قفسه سینه را، داراخلیق(داراقلیق) نامیده اند. و گاه کل اسکلت انسان نیز داراخلیق نامیده شده است. خاقانی در یکی از اشعار خود از واژه‌ی شانه دان استفاده نموده که متاسفانه مفسرین فارس زبان بدون توجه به اصل ریشه آن (که خاقانی بدلیل ترک بودن داراخلیق را شانه دان ترجمه کرده) از آن به معنای محل نگهداری شانه تعبیر کرده اند که کل معنی شعر را به هم زده است در حالی که مراد خاقانی همان اسکلت انسان بوده است.
«بوغدالیق» در اصل به معنای زمینی برای گندم است. در حقیقت یعنی گندم زار.
صدها مثال و نمونه در این مورد میتوان نام برد. اما با دو کلمه‌ی خاص این بحث را پایان میدهم.
«آرخا» به معنای پشت و متضاد آن واژه‌ی «اؤن» به معنای مقابل است.
پسوند مذکور از این دو واژه «آرخالیق» و «اؤن‌لوق» را میسازد.
با تعابیری که ذکر شد اولی مفهموم برای پشت و دومی برای مقابل را بدست می هد اما ایندو اسم ابزار هستند و عمدتا این نوع اسم ابزارها وسیله ای برای پوشاندن.
آرخالیق به معنای کت و اؤن‌لوق برای «پیش بند» ساخته شده است. این واژگان هنوز هم در روستاها و حتی قدیمی‌تر ها در شهرها کاربرد دارد. جای تاسف دارد جوانان با این واژگان غریب بوده از آن اطلاعی ندارند.
هیچگاه از شبکه های استانی ترک زبان این واژگان را نخواهید شنید اما باید به این باور برسیم وقتی «آرخا» و گذشته ای به این قدرت و باصلابت داریم نباید «اؤن» و آینده‌ی خود را به دست تقدیری دهیم که مغرضان و دشمنان بسیاری دارد.
چه اشکالی دارد بجای مثلا پیش بند از واژه‌ای به زیبایی اؤن‌لوق(اؤننوک) استفاده کنیم؟ این نه تنها کسرشان نیست بلکه مایه مباهات است.
با شعار همیشگی هر واژه یک تاریخ و یک هویت از واژگانمان، خودمان حراست کنیم.
