ادتاج اتحادیه دمکراتیک ترک آذربایجان جنوبی
گادتب: منابع فارسی، کردی و ارمنی نام شهر اورمو (اورمیه) را به شکل «ارومیه» و منابع تورکی و آذربایجانی این نام را در زبان فارسی به شکل «اورمیه» و به زبان تورکی مطابق با تلفظ مردم به شکل «اورمو» می‌نویسند.
گروه دوم معتقد به تورکی بودن نام اورمو و در نتیجه اورمیه و همریشگی احتمالی آن با اسامی شهرهایی مانند اور و اوروک (از تمدن سومری)، اورگنج (دو شهر در ازبکستان و ترکمنستان) و اورومچی (در ترکستان چین، بئش پالیق سابق) اند.
تئوری سومری نام اورمیه: مدافعین این تئوری، نام اورمیه را به شکل «اور(و)+ مو» (URU+MU) و یا «اور(و)+مه» (URU+ME) تقطیع می‌کنند.
۱) «اوروURU» در زبان سومری که از طرف عده‌ای زبانی خویشاوند با زبان تورکی و یا پروتوتورک در نظر گرفته می‌شود، به معنی شهر و آبادی است. نام دو عدد از مهمترین شهرهای سومری «اور» (المقیر فعلی در جنوب بغداد) و «اوروک» (ورقه فعلی) بوده و احتمال داده می‌شود نام کشور عراق نیز یادگار کلمه «اوروک» سومری باشد. «اوروق» و یا «اوروغ» در تورکی به معنی قبیله و یا گروه انسانی خویشاوند و در تورکی معاصر به شکل «اویروق» به معنی تابعیت و شهروندی است).
۲) «مو MU» در زبان سومری (معادل شامو در زبان آکادی) به معنی بهشت و یا بخشی از آسمان-بهشت‌ها و شاید به معنی باران است. «مه ME» نیز در این زبان به معنی معیارها و نُرم‌های فرهنگی و یا پرچم‌ها و نشانه‌های این نُرم‌ها می‌باشد.
بنابراین «اورومو URUMU» به زبان سومری به معنی «شهر بهشتی»، «شهر باران» و «اورومه URUME» به معنی «شهر فرهنگ، شهر بافرهنگ» می‌باشد. نام اورومو به معنی شهری بهشتی با باور رایج در ادوار باستان مبنی بر قرار داشتن باغ عدن در آذربایجان و تبریز همخوانی تمام دارد.
تئوری اورال–آلتائیک نام اورمیه: در زبان‌های مخلتف اورال-آلتائیک نام‌های جغرافی متعدد مشابه با نام اورمیه وجود دارند. این نام‌ها را میتوان به دو دسته جداگانه، یکی با معانی مکان و مقر و دیوار و دیگری با معانی زیبا و شاد و شوق و … تقسیم کرد:
۱) بن «اور UR» در زبان تورکی باستان به معنی مکان و مقر و… و «اؤرۆ-هؤرۆ ÖRÜ-HÖRÜ» به معنی دیوار درهم تنیده است. ( «اور UR » به سومری به معنی انسان است).
کلمات اورتا (وسط)، اوردو (قرارگاه خاقان و ارتش)، اورون (مقام، مکان)، اورناماق (جای گرفتن)، اورلاتما (اسکان دادن) و … در زبان تورکی و بنا به شماری از صاحبنظران کلمات یورد و یا یئر نیز از همین ریشه‌اند.
۲) در زبان‌های اورال-آلتائیک ترکیبات متعددی وجود دارند که یادآور نام اورمیه‌اند. در همه این نام‌ها معانی شادی، زیبائی، ذوق و شوق و الهام بخشی مستتر است:
الف) در زبان‌های مونقولی کلمات اورما URMA، اورام URAM، اورمان URMAN، اورماس URMAS، اورم URM، اوروما URUMU و… به معانی روحیه، الهام، شوق و ذوق می‌باشند. نام شهر «اورومچی RUMÇI» و یا «اورونچی URUNÇI»، اویغورستان (ترکستان چین) نیز کلمه‌ای مونقولی (لهجه باستانی مربوط به دو هزار سال پیش) است. در این ترکیب «اورو URU» به معنی زیبا و «مچی MÇI» به معنی مرغزار و کشتزار است.
ب) در زبان‌های اورالیک (فینو اوگوریک مخصوصا در زبان مجاری) «اؤرؤم-اٶرٶل ÖRÖM-ÖRÖL» به معنی شادی و نشاط است (زبانشناسان این نام‌ها را ماخوذ از زبان تورکی دانسته‌اند).
ج) در تورکی باستان «اؤرۆن ÖRÜN، اۆرۆن ÜRÜN» و «اۆرگۆن ÜRGÜN» همه به معنی شاد و شاداب بودن. بنابر این نظریه، نام اورمیه کلمه‌ای اورال آلتائی به معنی مکان زیبا و شادی بخش است.
تئوری تلفظ مردمی: عده‌ای نیز نام اورمیه را ناشی از تلفظ تورکی «رومیه» و یا «رومی» می‌شمارند. طبق این نظر، از آنجائیکه صدای «ر» در اول کلمات اصیل تورکی نمی‌آید، برای رفع این صدا از اول این چنین کلمات وارده از زبان‌های خارجی، صدای «او» و یا «ای» به اول آن‌ها (مانند ایرحیم به جای رحیم، ایرضا به جای رضا…) افزوده می‌شود.
چنانچه واژه‌های «روم» و «روس» در تورکی مردمی به شکل «اوروم» و «اوروس» تلفظ می‌شوند. نام شهر «اورفا» در ترکیه نیز طبق همین قاعده و از افزودن صدای «او» به اول نام قدیمی این شهر «روبا» حاصل شده است.
نام دومین شهر آذربایجان اورمو-اورمیه، چه از ریشه تورکی- اورال آلتائیک اروم-اورون، چه از تلفظ تورکی «رومیه» و چه از ریشه سومری اورومو-اورومه گرفته شده باشد، شکل «اورمیه» مانند خود این شهر، دارای بار و هویت تورکی است و شایسته است که در زبان فارسی نیز به جای فرم غیرتورکی ارومیه بکار رود.
