مهدي زنده رزم: مجید الملک تبریز- اولین خیابان ایران که با چراغ برق روشن شد

گادتب: نخستين خياباني كه در اراضی باصطلاح ايران از نعمت روشنايي معابر برخوردار شد، خيابان مجيدي تبريز يا همان مغازه هاي مجيدالملك بود. اما سوال اينجاست كه خيابان مجيدي كجا بود و چرا اين خيابان براي اين امر مهم انتخاب شد.

در اواخر قرن نوزدهم و به سال ۱۸۲۲ ميلادي مقارن با ۱۲۶۳ هجري شمسي، توماس اديسون نخستين موسسه ي برق تجاري خود را براي تامين روشنايي در يكي از خيابان هاي نيويورك افتتاح كرد. يك سال پس از آن در حدود سال ۱۲۶۴ شمسي به دستور ناصرالدين شاه قاجار كه در اروپا برق را ديده بود، نخستين لامپ هاي برق، كاخ گلستان و تكيه دولت را در تهران روشن نمود؛ اما با اين وجود، استفاده از لامپ برق جنبه ي عمومي پيدا نكرد. شايد دليل اين مسئله، عدم اقبال عمومي و يا مقاومت عامه ي مردم در اثر تبليغات سوء برخي افراطيون بود كه به علت عدم شناخت از اين تكنولوژي جديد، آن را عامل كفر و شيطان معرفي مي كردند.

همين مسئله موجب شد كه در سال ۱۲۷۹ هجري شمسي، مظفرالدين شاه دستور روشن ساختن فضاي بارگاه امام هشتم را دهد كه دليل آن، بخشيدن جلوه اي مذهبي به روشنايي برق بود. شايد ريشه ي فرستادن صلوات در هنگام روشن شدن لامپ در همين واقعه نهفته باشد كه براي شيطان زدايي! از برق انجام شد و هنوز هم در فرهنگ عامه ما وجود دارد.

داستان اولين روشنايي معابر ايران

بايد گفت كه شهر تبريز به واسطه ي نزديكي به اروپا، دروازه ي ورود بسياري از فناوري هاي جديد به كشور بوده است. قاسم خان والي يكي از مشاهير تبريز و آذربايجان بود كه تحصيلات خود را در مدرسه ي “سن سير” پاريس به پايان رسانده بود. قاسم خان كسي بود كه بسياري از اولين هاي كشور را در تبريز ايجاد كرد كه يكي از مهمترين آنها برق بود. نصرت الله فتحي در كتاب”مجموعه آثار قلمي ثقه الاسلام” مي نويسد: “قاسم خان امير تومان معروف به والي اولين كسي است كه قبل از آغاز مشروطه به تبريز چراغ برق آورده و در حوالي مغازه هاي مجيدالملك نصب كرده بود”.

دكتر رضازاده شفق نيز در كتاب “شيخ محمد خياباني” اضافه مي كند: وقتي قاسم خان امير تومان به آذربايجان فابريك(كارخانه) چراغ الكتريك آورد، در استانبول چراغ ها را با نفت روشن مي كردند.

درواقع نخستين امتياز كارخانه ي برق ايران در سال ۱۲۸۱ هجري شمسي يعني حتي سه سال قبل از پايتخت كشور، به نام قاسم خان والي صادر شد. اين كارخانه ي برق داير بود تا اينكه در جريان جنگ هاي مشروطه خواهي ستارخان و باقرخان، كارخانه ي برق منهدم شد و از بين رفت.

در واقع، اين قاسم خان بود كه برق را در تبريز به خانه ها و خيابان ها آورد.

نخستين خيابان ايران كه روشنايي برق داشت

نخستين خياباني كه در ايران از نعمت روشنايي معابر برخوردار شد خيابان مجيدي تبريز يا همان مغازه هاي مجيدالملك بود.

بهروز خاماچي در كتاب “شهر من تبريز” مي نويسد: كوي حرمخانه يكي از معروفترين و قديمي ترين كوي و برزن هاي تبريز است كه درب خروجي عمارت عالي قاپو يا شمس العماره براي حرم شاهي در سمت شمالي آن قرار داشت. همچنين درب تاريخي باغميشه، مغازه هاي مجيدالملك و عمر مغازالاري در آن وجود داشت و امروزه دنباله ي بازار كفاشان در جهت شرقي از كوي حرمخانه آغاز مي شود و پشت عمارت استانداري واقع شده است.

در مغازه هاي مجيدالملك يا همان كوي حرمخانه چندين كتابخانه، چاپخانه و دفتر روزنامه ها، داروخانه شفا، مسجد، باشگاه ورزشي(زورخانه گيو) و … وجود داشت. مي توان گفت آنچه به عنوان خيابان مجيدي يا مغازه هاي مجيدالملك از آن ياد شده همان كوي حرمخانه است كه امروزه از درب باغميشه شروع شده و در پشت استانداري آذربايجان شرقي امتداد يافته و وارد بازار كفاشان(باشماخچي بازار) مي شود.

چند نكته ي حائز اهميت در خصوص اين خيابان يا كوي

اهميت سياسي حرمخانه به دليل وجود مركز سياسي آن زمان، يعني عمارت حكومتي دارالسلطنه تبريز بود كه وليعهد قاجار و حاكم آذربايجان، محمدعلي ميرزا در آن اقامت داشت.

همچنين اين مكان، يكي از ورودي هاي بازار تاريخي تبريز بود كه در زمانه ي خود بزرگترين و پررونق ترين بازار ايران محسوب مي شد.  بايد گفت كه درب دوم كاخ عالي قاپو نيز در اين محل قرار داشت