ادتاج اتحادیه دمکراتیک ترک آذربایجان جنوبی
گادتب: عایشه آتیجی آرایانجان استاد دانشگاه تاریخ و نویسنده کتاب‌های دوره سلجوقی که اخیرا در راستای ادامه پژوهش‌هایش در این زمینه در ایران حضور داشت، از عدم مراقبت‌های لازم دولت این کشور از آثار تاریخی متعلق به این دوران ابراز تاسف کرد.
عایشه آتیجی آرایانجان، دانشیار رشته تاریخ دانشگاه قورقود آتا (ده‌ده قورقود) عثمانیه ترکیه و مورخ قرون وسطی که کتاب‌های متعددی در مورد دوران سلجوقی، آق‌قویونلو و قره‌قویونلو نوشته است، برای تحقیقات بیشتر در این زمینه اخیرا به ایران سفر کرده و از اماکن تاریخی متعلق به این دوران بازدید کرد.
آرایانجان در گفتگوی اختصاصی با آناتولی با بیان این که در اواخر دهه ۹۰ و بین سال‌های ۲۰۰۷ و ۲۰۰۸ به ایران سفر کرده و ضمن یادگیری زبان فارسی در زمینه تاریخ این دوره‌ها تحقیقات انجام داده است، وضعیت رسیدگی دولت ایران به آثار و اماکن تاریخی متعلق به دوران سلجوقی را «تاسف‌بار» توصیف کرد.
این استاد دانشگاه ترکیه در این زمینه گفت: قبل از شروع اعتراضات در ایران حدود یک ماه با هدف بررسی و تحقیق بیشتر در مورد دوره سلجوفی و آثار بجا مانده از آن دوره به ۱۰ شهر در این کشور سفر کردم. همچنین از تکیه صفویه، مقبره شاه اسماعیل و شیوخ تکیه‌ها، قلعه جلالی در کاشان و مقبره نظام‌الملک و ملک شاه سلجوقی در اصفهان بازدید کردم.
آرایانجان تصریح کرد: موضوعی که در این بررسی مشاهده کردم این بود که از آثار دوره سلجوقی خوب مراقبت نشده و به موزه تبدیل نشده‌اند. به طور مثال قلعه جلالی، کتیبه‌هایش در آستانه از بین رفتن بوده و دیوارهای قلعه تخریب شده است. مقبره‌های نظام ملک و سلطان ملکشاه نه از سوی دولت بلکه از سوی یک خانواده که از سه نسل گذشته در آن جا حضور دارند نگهداری می‌شوند. یکی از اعضای این خانواده، موقع بازدیدم در آنجا حضور داشت و تاریخچه خانواده‌اش در این زمینه را به من توضیح داد ولی در حفظ این آثار از سوی دولت کم‌لطفی شده است.
این مورخ ترک که همچنین بر روی تاریخ گسترش مذهب شیعه دوازده امامی و اسماعلیه در منطقه مقالات متعددی نوشته، معتقد است که آثار دوره سلجوقی که ترک‌های سنی بودند، مورد تمایز مذهبی قرار گرفته‌اند.
وی در این زمینه اضافه کرد: از سوی دیگر وقتی به بازدید مقبره شاه اسماعیل و تکیه اردبیل رفتم دیدم که این اماکن به موزه تبدیل شده و از سوی دولت نگهداری می‌شوند. وقتی از این اماکن بازدید می‌کنید احساس وجود تبعیض مذهبی در بین آن‌ها به شما دست می‌دهد. در نگارش تاریخی هم این وجود دارد، مورخین ایرانی دیدگاه تحقیر آمیز نسبت به دوره سلجوقی دارند. به عقیده من گرایش مذهبی در این رفتار‌ها موثر بوده است. همانطور که قلعه الموت هم از وضعیت چندان خوبی برخوردار نیست.
آرایانجان در ارتباط با ارایه راهکار برای بهبودی وضعیت این آثار گفت: در این زمینه آژانس همکاری و توسعه ترکیه «تیکا» و برخی سازمان‌های مشابه می‌توانند به ایران کمک کنند.
– «بازدید از آثار تاریخی سلاطین سلجوقی در ایران من را هیجان‌زده می‌کند»
استاد دانشگاه ترکیه‌ای در مورد حال‌وهوایی که موقع بازدید از این آثار به او دست داد، گفت: به عنوان یک ترک وقتی از این اماکن بازدید می‌کنم، خیلی هیجان زده می‌شوم و به نوعی احساس سفر در زمان به شما دست می‌دهد. به عنوان یک مورخ بسیار تحت تاثیر قرار می‌گیرم. گشت و گذار در تاریخ، لمس کردن آن اماکن و بررسی آن‌ها با معلومات پیشینه‌ای که دارید، خودتان را در آن دوران احساس می‌کنید. به ویژه در بازدید از قلعه الموت، مقبره نظام ملک و سلطان ملک احساس خوبی پیدا می‌کنید، اما با مشاهده وضعیت اسفناک این اماکن ناراحت هم می‌شوید.
– اهمیت تحقیقات میدانی برای مورخین
آرایانجان در ارتباط با اهمیت موضوع تحقیقات میدانی برای مورخین گفت: مورخین بیشتر از آرشیو‌ها و کتاب‌خانه‌ها ارزیابی انجام می‌دهند که این کافی نیست. به نظرم مورخ حتما باید بررسی‌های میدانی انجام دهد. بازدید آن منطقه، صحبت با اهالی و دیدن شرایط آب و هوایی بسیار مهم است. اگر شما از جغرافیا، آداب و رسوم آن منطقه بی اطلاع باشید تحلیل درستی از تاریخ هم نمی‌توانید ارایه دهید. به طور مثال از دوره الموت خیلی مطالب خوانده و نوشتیم، اما وقتی که به آنجا رفتم بهتر فهمیدم که چرا حسن صباح آنجا را انتخاب کرده است.
– قطع بورسیه به دلیل بازدید از منطقه ترکمن‌صحرا در ایران
وی همچنین در مورد چالش‌هایی که در تحقیقاتی میدانی که در ایران با آن‌ها مواجه شده است، اظهار کرد: در مقطع دکترا در اوایل سال ۲۰۰۷ در راستای اخد بورسیه تامین غذا و اقامت از دولت ایران برای انجام تحقیقات بیشتر در مورد دوره آق قویونلوها و قره‌قویونلوها و همچنین سلجوقی به ایران سفر کرده بودم. در آن دوره از تبریز ایران‌گردی را آغاز کرده و به شهرهای دیگر مانند قزوین و زنجان هم رفتم. موقعی که برای تحقیقات به ترکمن صحرا رفته بودم، بورسیه‌ام را دولت ایران قطع و من را از خوابگاه دانشجویان اخراج کردند. دلیل آن‌ها سفر به این منطقه ترک نشین سنی بود که چرا به آنجا رفتم. بعدا با رایزنی‌های طولانی به من اجازه اقامت در خوابگاه دانشجویان مقطع لیسانس را دادند.
آرایانجان افزود: در سفر اخیرم هم که به عنوان استاد مهمان دانشگاه شهید بهشتی تهران دعوت شده بودم، از من خواسته شد تا در قلعه الموت کنفرانس بدهم. بدین ترتیب برای نخستین بار توسط یک مورخ قرون وسطی در الموت کنفرانس علمی ارایه داده شد.
پیش از آغاز اعتراضات اخیر به ایران سفر کردم و تحولات را از نزدیک دیدم، وضعیت جامعه متفاوت‌تر شده بود. کنترل دولتی در مورد بررسی‌هایم بیشتر شده بود. یک ماه به عنوان استاد مهمان دانشگاه شهید بهشتی تهران حضور داشتم. برای نخستین بار یک مورخ قرون وسطی در الموت کنفرانس علمی ارایه داده شد.
– بررسی آداب و رسوم عزاداری ماه محرم
مورخ ترک بررسی نحوه برگزاری آیین محرم در ایران را یکی از برنامه‌های دیگر سفر اخیرش به ایران اعلام کرد و گفت: در این سفر از مراسم برگزاری عزاداری‌های چهار شهر خوی، سرعین، اردبیل و تبریز دیدن کردم. تمامی آیین‌هایی که در این مراسم صورت می‌گیرد را یادداشت کردم. همچنین این که چه میزان تاثیر فرهنگ ترک و شیعه در این مراسم‌ها وجود دارد، را در قالب یک کتاب منتشر خواهم کرد.
استاد دانشگاه عثمانیه گفت: البته این مراسم از دیدگاه من بیش از یک عزاداری به یک آداب و رسوم فولکلوریک که در آن‌ها مسائل اقتصادی هم موجود است تبدیل شده است.
– آغاز آشنایی با زبان فارسی و ایران
آرایانجان در ارتباط با دلیل تحصیل در زمینه زبان فارسی گفت: برای معلمی زبان انگلیسی وارد مسیر شده اما سر از رشته زبان و ادبیات فارسی درآوردم. علاقه زیادی برای تحصیل در زمینه ادبیات و تاریخ داشتم. همیشه دوست داشتم جهانگرد شوم. هیچ اطلاعی از زبان فارسی و اطلاعی در این زمینه نداشتم. برایم خیلی سخت بود.
وی در آن سال‌ها هم‌زمان به مرکز فرهنگی ایران در آنکارا رفته و سپس از آن طریق برای نخستین بار در سال ۹۹ میلادی برای یادگیری بیشتر زبان فارسی به تهران سفر کرده است.
