نگاهی به تغییرات و تحریفات صدسال اخیر در تورکمن صحرا؛ گرگان نامی ترکمنی ست (بخش اول)

گادتب: آیا تاکنون می دانستید که “گرگان”یک نام و کلمه ای تورکمنی است و از مفاهیم و معانی عمیق و متنوعی برخوردار است.

تلفظ اصلی آن به شکل Gürgen است .گورگن جایی است که درختچه های انبوه دارد. درختچه های انبوه گز در کنار رود گرگان سبب نامگذاری آنست.

در طول هزاران سال ، آباء و اجداد تورکمن ها همانند امروز ، در طول و عرض سه رودخانه گورگن ( گرگان ) و اترک ( جمع ترک ها ) و قره سو می زیستند و بر همین اساس در فرهنگ تورکمن گورگن (گرگان ) ارزش ، جایگاه و منزلت ویژه ای دارد.به تورکمن هایی که در کناره رودخانه گرگان زندگی می کردند “گرگان بوی” می گفتند. هنوز هم اهالی کومیش دفه ساکنین حوجا نفس ، قارقی و اومچلی را ” گرگان بویلی ” می خوانند. نام شهر تاریخی گورگن ( که عرب ها آنرا جرجان گویند) برگرفته از رودخانه کهن و تاریخی تورکمن ها یعنی گرگان است، این شهر تاریخی در حاشیه گنبد کاوس فعلی واقع است و بیشترین رونق و توسعه را در عصر سلجوقیان داشته است.در واقع گرگان واقعی و تاریخی در گنبد قرار دارد. منطقه استرآباد که آن نواحی را نیز اخیرا” گرگان نامیدند از نام این رودخانه گرفته شده است.رضا پهلوی پالانی که نام استر آباد را شایسته مرکزیت منطقه نمی دانست و استر را با قا طر اشتباه گرفته بود دستور داد بررسی کنند که چه نامی در منطقه زیبا تر است . به او گفتند تورکمن ها رود خانه ای دارند که نامش گرگان است و رضاشاه از این نام خوشش آمد و شهر گرگان فعلی را به این نام ترکمنی مزین کرد.( البته رضا شاه نمی دانست که نام قبلی گرگان امروز استرآباد نبوده بلکه استارآباد بوده است- استار به معنای ستاره)

در شناسنامه های اهالی آق قلا نام بخش “گورگن بوی ” ثبت شده است.در قدیم رودخانه گورگن از منطقه اومچلی به سمت دریا به دو شاخه تقسیم شده بود ، یک شاخه آن از کومیش دفه عبور می کرد که آنرا ” گرگان علیا ” می نامیدند و شاخه دیگر آن از حوجا نفس می گذشت که آنرا نیز ” گرگان سفلی ” می خواندند.تورکمن ها ، در انتخاب نام و فامیل خود اسم ” گر گان ” را بیشتر بکار می بردند. مانند :گرگان حاجی ،گرگان قلی ،گورگن ،گرگانی ،گرگانلی ،گورگنلی ،جرجانی و …

– مختومقلی عارف و شاعر نامی تورکمن دروصف طبیعت و ساکنین حاشیه رود گرگان چنین می سراید:

 اونگوندن بلند داغ، سرینده دومان / دنگیزدن اوویسر یلی گرگانینگ

 بولوت اویناپ ، دولساچایلارا باران / آقار بوز بولانیپ سیلی گرگانینگ

 توقایلاری باردیر قارقی- قامیش لی / گوزل لری باردیر آلتین کوموش لی

 بوز گوسفندقیر ییلقی قارا گاومیشلی/ آرغالی گاو بولار مالی گرگانینگ

 خاطار لانشیب دوران اینر،مایالار / آغیر بزیرگن لر، تجار ایه لر

 سنگر یکلاپ، آبانیپ دوران قایالار /اونگی-آردی ساغی سولی گرگانینگ

 ییگیت لری تورمه شال قوشار بیلینه /ماله ییر مارالی چولی گرگانینگ

 مختومقلی، ایلدن ایله آرالار / هجران تیغی بیلن باغرین پارالار

 قولون ساللاپ مارال قاباق پری لر / اینر اولومیندان دالی گرگانینگ

اردم