ادتاج اتحادیه دمکراتیک ترک آذربایجان جنوبی
گادتب: اولوغ‌بیگ(۱۳۹۴–۱۴۴۹ میلادی) ، با نام اصلی میرزا محمد تراغای بن شاهرخ، از پادشاهان تیموری و دانشمند برجسته در حوزه‌های نجوم، ریاضیات و فرهنگ بود. او به عنوان یکی از نوادر تاریخ، ترکیبی نادر از حکمرانی و دانشمندی را تمثیل می‌کند. در زیر به مهمترین جنبه‌های زندگی و دستاوردهای او اشاره می‌شود:
زندگی و پیشینه
– تولد و خانواده: اولوغ‌بیگ در ۲۲ مارس ۱۳۹۴ میلادی در سلطانیه (استان زنجان کنونی ایران) زاده شد. او نوهٔ امیرتیمور بزرگ و فرزند شاهرخ و گوهرشاد بیگم بود. مادرش از شاهزادگان تورک و حامی هنر و معماری، از جمله سازنده مسجد گوهرشاد در مشهد بود.
– حکومت: در ۱۶ سالگی به فرمانروایی سمرقند منصوب شد و پس از مرگ پدرش در ۱۴۴۷ میلادی، به‌طور رسمی به سلطنت تیموریان رسید. دوران حکومتش کوتاه (۱۴۴۷–۱۴۴۹) و مملو از چالشهای سیاسی بود. الغ‌بیگ، پس از دو سال درگیری با پسرش عبداللطیف، سرانجام در سال ۸۲۸ خورشیدی (۱۴۴۹ میلادی)، به‌دست او کشته شد.
– کتابخانه و تألیفات: اولوغ‌بیگ به جمع‌آوری کتاب‌ها و منابع علمی اهمیت میداد و کتابخانه‌ای بزرگ در سمرقند تأسیس کرد. او همچنین آثار علمی و ادبی متعددی نوشت که برخی از آن‌ها به نجوم مربوط می‌شود.
– حمایت از هنر و ادبیات: او از شاعران و هنرمندان حمایت می‌کرد و در دربار او، فرهنگ و هنر رونق یافت.
او تنها دو سال حکومت رسمی داشت و بیشتر وقت خود را به پژوهشهای علمی اختصاص میداد تا سیاست.
دستاوردهای علمی و فرهنگی
۱. رصدخانه سمرقند:
– بین سالهای ۱۴۲۴ تا ۱۴۲۹ میلادی، رصدخانه‌ای عظیم در سمرقند ساخت که به عنوان یکی از پیشرفته‌ترین مراکز نجومی جهان اسلام شناخته می‌شد. این رصدخانه مجهز به ابزارهایی مانند «سکستانت فخری» با شعاع ۳۶ متر بود که دقت اندازه‌گیری زوایای ستارگان را تا چند ثانیه قوس افزایش میداد.
– در این رصدخانه، فهرست ستاره‌ای شامل ۱۰۱۸ ستاره تهیه شد که دقتی فراتر از کارهای بطلمیوس داشت و اولین فهرست مستقیم پس از هیپارخوس یونانی بود.
۲. زیج سلطانی:
– اولوغ‌بیگ با همکاری دانشمندانی مانند غیاث‌الدین جمشید کاشانی و علی قوشچی، «زیج سلطانی» را تدوین کرد. این اثر شامل محاسبات دقیق نجومی، جداول مثلثاتی و تقویمی بود که تا قرنها معیار دانشمندان جهان اسلام و اروپا قرار گرفت.
– محاسبه طول سال نجومی او (۳۶۵ روز، ۶ ساعت، ۱۰ دقیقه و ۸ ثانیه) تنها ۵۸ ثانیه با مقدار امروزی اختلاف داشت.
۳. مدارس و مراکز آموزشی:
– مدرسه اولوغ‌بیگ در میدان ریگستان سمرقند (۱۴۱۷–۱۴۲۰) را تأسیس کرد که به کانون آموزش ریاضیات، نجوم و هنر تبدیل شد. این مدرسه میزبان دانشمندانی از سراسر جهان اسلام بود.
۴. ریاضیات:
– جداول سینوس و تانژانت او با دقت ۸ رقم اعشاری، از پیشرفته‌ترین محاسبات قرون وسطی محسوب می‌شدند.
۵. موسیقی و شعر
– الغ بیک به طبیعت و موسیقی علاقه خاص داشت و شـعر نیز می سـرود. امیر علی شـیر نوایی در مجالس النفایس و ابوطاهر خواجه در اثر ثمریه نمونه یی از اشـعار او را آورده اسـت. در مورد موسیقی نیز تالیفی دارد. در زمان الغ بیک آثار زیادی از عربی و فارسی به ترکی ترجمه گردیده اسـت؛ و.در کتابخانه های او در بیشـتر از ۱۵۰۰ جلد کتاب موجود بود.
میراث و تأثیرات
– نجوم: کارهای او پایه‌های نجوم رصدی را تقویت کرد و آثارش در اروپا (از قرن ۱۷) ترجمه شد. دهانه «اولوغ‌بیگ» در ماه به پاس خدماتش به نام وی نامگذاری شد.
– فرهنگ: سمرقند در دوران او به مرکز فرهنگی و علمی آسیای مرکزی تبدیل شد. حمایتش از هنرمندان و معماران، میراث تیموری را غنی‌تر کرد.
نتیجه‌گیری
اولوغ‌بیگ نماد نادر یک حاکم-دانشمند بود که با تأسیس نهادهای علمی و تولید آثار ماندگار، جایگاهی بی‌همتا در تاریخ علوم اسلامی یافت. میراث او نه تنها در آثار مکتوب، بلکه در الهام‌بخشی به نسلهای بعدی دانشمندان جهان اسلام و فراتر از آن زنده است.
تصویر سمت راست: تمبر یادبود الغ‌بیگ و رصدخانهٔ وی، انتشار در سال ۱۹۸۳، ترکیه؛ تصویر سمت چپ: مجسمه الغ بیگ در ورودی دانشگاه ازبکستان.
