ادتاج اتحادیه دمکراتیک ترک آذربایجان جنوبی
گادتب: کنشگران مدنی آذربایجانی در سال ۱۳۹۹، سالی سخت و کم‌سابقه‌ای را پشت سر گذاشتند. در این سال دست‌کم ۲۴۲ تن از فعالان مدنی بازداشت شدند. در دادگاه‌های برگزارشده در این سال نیز دست‌کم ۶۲ کنشگر تُرک مجموعاً به تحمل ۱۱۴۲ ماه زندان، ۹۶ ماه تبعید و ۱۰۳۴ ضربه شلاق محکوم شدند.
در گزارش پیش رو، تنها داده‌هایی مورداستفاده قرارگرفته است که ایران‌وایر مستقلاً امکان تائید آن را دارد. هرچند ممکن است تعداد بازداشت‌ها و احکام صادرشده در سال ۱۳۹۹، به‌مراتب بیش از داده‌های استفاده‌شده در این گزارش باشد.
در سال ۱۳۹۹، دست‌کم ۲۴۱ کنشگر مدنی، نویسنده، روزنامه‌نگار، دانشجو، شاعر و هنرمند آذربایجانی بازداشت شدند. از این تعداد بیش از ۱۸۱ تن هنگام بازداشت مورد ضرب‌وجرح قرار گرفتند و دست‌کم در مورد ۱۶ تن از بازداشت‌شدگان، ضرب و شتم و شکنجه فیزیکی در بازداشتگاه نیز تداوم داشته است.
گزارش‌هایی که در سال ۱۳۹۹ در وب‌سایت ایران‌وایر منتشرشده، از افزایش فعالیت‌های زنان آذربایجانی نسبت به سال‌های قبل حکایت دارد. امسال گسترش فعالیت زنان به نوشتن مقالات علمی، ادبی، تاریخی و فرهنگی و یا به سایر فعالیت‌های میدانی در شهرها و روستاها در حوزه زنان محدود نشد؛ در سالی که گذشت، زنان سهم بیشتری در فعالیت‌های میدانی و اعتراضات خیابانی ایفا کردند. تنها در یک نمونه، هسته اولیه و آغازکننده اعتراضات خیابانی در مهرماه سال ۱۳۹۹ در ارومیه را زنان تشکیل می‌دادند و در اعتراضات خیابانی که هم‌زمان در تبریز برگزار شد زنان تبریزی نقشی پررنگ در رهبری اعتراضات داشتند.
در سال ۱۳۹۹، دست‌کم ۲۴ تن از فعالان مدنی زن آذربایجانی بازداشت شدند و ۴ تن از آن‌ها با برگزاری دادگاه به احکام زندان و شلاق محکوم شدند. احکام صادرشده برای کنشگران زن آذربایجانی در این سال مجموعاً ۱۲۳ ماه زندان و ۱۲۰ ضربه شلاق بوده است.
سال ۱۳۹۹ از یک‌سو شاهد ورود نسل جدیدی از کنشگران آذربایجانی به عرصه فعالیت‌های مدنی بود و از سوی دیگر برخورد قهرآمیز حکومت جمهوری اسلامی با فعالان مدنی، ابعاد جدید و خشن‌تری یافت. در این سال متوسط سن فعالان مدنی بازداشت‌شده نیز کاهش چشم‌گیری داشته است.
نیروهای امنیتی در سال ۱۳۹۹، دست‌کم پنج کودک زیر ۱۸ سال را بازداشت کردند. دو تن از کودکان بازداشت‌شده را دختران تشکیل می‌دادند که هر دو به همراه مادران خود در بازداشت شدند. ضرب و شتم «کوثر نعمتی» و «آیلین شیرزادی»، دو کودکی که در تجمع ۲۷ مهر در تبریز بازداشت شدند و بازجویی و شکنجه «فاطمه ابراهیم‌زاده» مادر کوثر نعمتی، مقابل دیدگان این کودک ۱۳ ساله، از تلخ‌ترین وقایع سال ۱۳۹۹ بود.
یکی از مهم‌ترین وقایع سال ۱۳۹۹، آغاز جنگ دوم قره‌باغ و واکنش آذربایجانی‌های ایران به این درگیری نظامی بود.
روز یکشنبه دوازده ژوئیه ۲۰۲۰ (۲۲ تیرماه ۱۳۹۹) درگیری‌های نظامی بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان در منطقه «تووز» آغاز شد. چهار روز بعد و در بیست‌وشش تیرماه به دنبال انتشار فراخوانی از سوی فعالان مدنی و احزاب آذربایجان ایران، تجمع‌هایی در شهرهای مختلف ازجمله تهران، تبریز، ارومیه، زنجان، اردبیل، نقده، میانه و مراغه، در اعتراض به سیاست‌های جمهوری اسلامی در قبال جنگ قره‌باغ برگزار شد. در موج اول بازداشت‌ها دست‌کم ۴۰ تن از شهروندان تُرک به دلیل شرکت در این تجمعات اعتراضی بازداشت شدند.
بامداد روز یکشنبه ششم مهرماه نیز دور جدید درگیرهای نظامی بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان در منطقه قره‌باغ آغاز شد. دو روز بعد اولین تجمع خیابانی در روز سه‌شنبه هشتم مهرماه در «پارک جیرال» اردبیل به آنچه تجمع‌کنندگان «حمایت از آزادسازی قره‌باغ» عنوان کردند شکل گرفت. نیروهای امنیتی جمهوری اسلامی در واکنش به تجمع مسالمت‌آمیز شهروندان اردبیلی، با اعمال خشونت و با ضرب و شتم شدید دست‌کم ۲۰ تن از تظاهرکنندگان را بازداشت کردند.
دو روز پس از تجمع اعتراضی در پارک جیرال اردبیل، پنجشنبه ۱۰ مهرماه، تهران، تبریز، ارومیه، اردبیل، زنجان، مشکین‌شهر، مراغه، مرند، میاندوآب و پارس‌آباد شاهد تجمعات اعتراضی بود.
در موج دوم بازداشت‌ها، طی بیست روز بیش از ۱۰۰ شهروند تُرک در شهرهای اردبیل، تبریز، ارومیه، مشکین‌شهر، پارس‌آباد مغان، هادی شهر، جلفا، کلیبر و زنجان بازداشت شدند.
عصر روز یکشنبه بیست‌وهفت مهرماه نیز بار دیگر و پس از انتشار فراخوان تجمع توسط احزاب و کنشگران مدنی آذربایجانی، برای سومین بار شهرهای تُرک‌نشین ایران شاهد برگزاری تظاهرات اعتراضی بود. تظاهراتی که اختلال شدید اینترنت در شمال غرب کشور را به همراه داشت.
در سه ماه (۲۶ تیرماه، ۸ مهر، ۱۰ مهر و ۲۷ مهر) برگزاری تجمعات «حمایت از آزادسازی قره‌باغ»، دست‌کم ۱۸۲ تن بازداشت شدند. تنها در یکی از دادگاه‌های برگزارشده برای بازداشت‌شدگان این تجمعات، ۱۳ نفر از شهروندان تبریزی که دو تن از آن‌ها را زنان تشکیل می دهند، مجموعاً به ۱۳ سال زندان و ۷۸۰ ضربه شلاق محکوم شدند. این ۱۳ کنشگر مدنی روز ۲۶ تیرماه در تجمع مقابل کنسولگری جمهوری آذربایجان در شهر تبریز بازداشت‌شده بودند.
یکی از تأثیرگذارترین وقایع سال ۱۳۹۹، اعتصاب غذای دسته‌جمعی زندانیان سیاسی آذربایجانی در حمایت از «یوسف کاری» بود. یوسف کاری که در حال سپری کردن دوران حبس دوساله خود در زندان مرکزی اردبیل است، روز چهارشنبه ۲۵ دی در اعتراض به بی‌توجهی مسئولان قضایی اردبیل نسبت به حقوق زندانیان سیاسی محبوس در این زندان، انتقال وی به قرنطینه بند ۸ و نیز توهین و هتاکی «سپهری»، دادیار ناظر بر زندان اردبیل، دست به اعتصاب غذا زد.
انتشار خبر اعتصاب غذای یوسف کاری موجی از همراهی و حمایت از وی را در بین زندانیان سیاسی آذربایجانی برانگیخت. «عباس لسانی»، «علی واثقی» و «رضا واثقی»، زندانیان سیاسی محبوس در زندان اردبیل، «سیامک میرزایی»، «بهنام شیخی»، «توحید امیر امینی» و «کیانوش اصلانی»، چهار زندانی سیاسی آذربایجانی محبوس در زندان اوین نیز در حمایت از یوسف کاری دست به اعتصاب غذا زدند.
عصر روز اول بهمن‌ماه و با پذیرش درخواست «یوسف کاری» و انتقال وی از بند تنبیهی زندانیان جرائم خطرناک به بند یک زندان مرکزی اردبیل، اعتصاب غذای دسته‌جمعی زندانیان سیاسی آذربایجانی پایان یافت.
شاید تنها خبر خوب درباره فعالان سیاسی و مدنی آذربایجانی در سال ۱۳۹۹، آزادی «لطیف حسنی»، شاعر، حقوق‌دان و زندانی سیاسی باسابقه آذربایجانی باشد. دکتر لطیف حسنی روز چهارشنبه ۲۴ دی۱۳۹۹، پس از تحمل هفت سال و ۱۱ ماه حبس، از زندان «رجایی شهر» آزاد شد.
سال ۱۳۹۹، سالی سخت برای زندانیان سیاسی بود. با گسترش ویروس کرونا در ایران، زندانیان سیاسی نیز متأثر از شرایط شیوع پاندمی کرونا در زندان‌ها، خواستار اعطای مرخصی بودند. بااین‌وجود در شرایطی که برخی از زندانیان سیاسی از فرصت مرخصی استفاده کردند، بسیاری از زندانیان سیاسی آذربایجانی از این حق محروم شدند.
تنها در یک نمونه و در زندان مرکزی اردبیل، باوجود شیوع کرونا در این زندان و وخامت حال زندانیان، مسئولان قضایی از اعطای مرخصی به زندانیان سیاسی آذربایجانی امتنا کردند.
«سید مجتبی سیدحسینی» مدیرکل زندان‌ها استان اردبیل نیز ضمن تکذیب خبرهای مرتبط با وضعیت سلامت زندانیان ادعا کرد «تاکنون هیچ مورد مشکوک و مبتلابه ویروس کرونا در زندان‌های استان اردبیل مشاهده نشده است.»
بااین‌حال تنها دو هفته بعد «کاظم عبادی» زندانی محبوس در زندان مرکزی اردبیل، پس از ابتلا به کرونا در این زندان با تأمین وثیقه آزاد شد و چند روز پس از آزادی در بیمارستان امام اردبیل جان باخت.
از دیگر وقایع مهم در سال ۱۳۹۹، تائید حکم ۱۵ سال زندان تعزیری عباس لسانی در دیوان عالی کشور بود. عباس لسانی زندانی سیاسی محبوس در زندان اردبیل، در تابستان سال ۱۳۹۸ توسط دادگاه انقلاب اردبیل به تحمل هشت سال زندان و دو سال تبعید محکوم شد؛ این حکم توسط دادگاه تجدیدنظر اردبیل به ۱۵ سال زندان تعزیری و دو سال تبعید افزایش یافت و نهایتاً دیوان عالی کشور نیز در تیرماه سال ۱۳۹۹ با رد فرجام‌خواهی این حکم را عیناً تأیید کرد.
در سال ۱۳۹۹، فشارها بر فعالین کارگری، معلمان، دانشجویان، نویسندگان و روزنامه‌نگاران آذربایجانی نیز تداوم پیدا کرد.
در این سال فعالان مطالبه گر تحصیل به زبان مادری بیشترین فشارها و برخوردهای امنیتی و قضایی را متحمل شدند. حکم ۱۵ سال زندان عباس لسانی در دیوان عالی کشور تائید شد. «علیرضا فرشی»، «حمید منافی» و «بهنام شیخی» برای تحمل حکم دو سال حبس بازداشت و به زندان منتقل شدند. علیرضا فرشی همچنین هم‌زمان باتحمل حبس در زندان تهران بزرگ و تنها یک روز مانده به «روز جهانی زبان مادری»، با پرونده سازی جدید وزارت اطلاعات علیه خود مواجه شد.
«سیامک میرزایی» در پرونده‌ای که در دروان تبعید در شهر قائن برای او باز شده بود، ۸ دی‌ماه توسط نیروهای امنیتی بازداشت و برای تحمل حکم یک سال و ده روز حبس به زندان اوین منتقل شد.
همچنین فشارها بر «توحید امیر امینی»، «کیانوش اصلانی»، «سهند معالی»، «جعفر و میلاد اسماعیل‌زاده» و سایر زندانیان سیاسی مطالبه گر تحصیل به زبان مادری در سال ۱۳۹۹ نیز تداوم پیدا کرد.
در روزهای پایانی سال ۱۳۹۹ و در یکی از تلخ‌ترین وقایع این سال، یاشار پیری فعال مدنی ساکن تبریز، روز سوم اسفندماه و هم‌زمان با «روز جهانی زبان مادری»، به دلیل مشارکت در کمپین «روز کتاب تُرکی» و هنگام توزیع کتاب بین شهروندان تبریزی، توسط نیروهای بسیج بازداشت شد. یاشار پیری بر اثر ضرب‌وجرح شدید توسط نیروهای بسیج و تداوم شکنجه در بازداشتگاه اطلاعات سپاه تبریز، دچار آسیب‌دیدگی مجاری تنفسی و نارسایی کلیوی شد. این فعال مدنی به دلیل عوارض ناشی از شکنجه تا روز ۱۹ اسفندماه در بیمارستان امام رضا در تبریز بستری بود.
در کارنامه جمهوری اسلامی در سال ۱۳۹۹، افزایش تصاعدی احضار و بازداشت فعالان مدنی تُرک، ضرب و شتم هنگام بازداشت، شکنجه در بازداشتگاه، عدم رسیدگی پزشکی مناسب در زندان، ممانعت از ملاقات و تماس تلفنی زندانیان با خانواده، عدم پاسخگویی مسئولان در قبال وضعیت بازداشت‌شدگان، عدم اعطای مرخصی درمانی به زندانیان، تشدید فشار و تهدید خانواده‌های بازداشت‌شدگان و زندانیان سیاسی آذربایجانی، ضرب و شتم و بازداشت زنان و کودکان و صدور احکام سنگین حبس، شلاق و تبعید، ثبت شد.
پرویز یاری
