ادتاج اتحادیه دمکراتیک ترک آذربایجان جنوبی
گادتب: گرگ در ادبیات و فرهنگ تورکی نماد مهمی از نیروی الهی و قدرت، اسارت‌ناپذیری و استقلال، و فرزانگی و رهبری است. تورک‌ها از دیرباز به این حیوان توجه ویژه‌ای داشته‌اند و در بسیاری از افسانه‌ها و حماسه‌های تورکی، گرگ به عنوان موجودی مقدس و راهنما ظاهر می‌شود. این موجود در دو اسطورۀ برجسته، یعنی داستان‌های ارگنه‌قون و اوغوز خاقان نقش حیاتی داشته و همچنین در ادبیات فارسی نیز به نوعی بازتاب یافته است. این مقاله به بررسی جنبه‌های مختلف این نماد مهم در ادبیات تورکی و فارسی می‌پردازد.
گرگ در داستان‌های حماسی تورک
داستان ارگنه‌قوْن
داستان ارگنه‌قوْن یکی از برجسته‌ترین حماسه‌های تورکی است که نقش گرگ در آن بسیار کلیدی است. تورک‌ها، پس از شکست سختی که در نبردها متحمل شدند، مجبور به سکونت در کوهستانی به نام ارگنه‌قوْن شدند و سال‌ها در این منطقه به‌سر بردند. در روزگاری که نیاز به خروج از این محل داشتند، یک گرگ خاکستری (بوْزقورت) به آنها ظاهر شد و راهی به بیرون نشان داد. این گرگ به عنوان راهنمایی الهی، تورک‌ها را از این مکان محصور به سرزمین‌های جدید و به سوی آینده‌ای روشن هدایت کرد. این داستان نماد راهبری و رهایی از سختی‌ها است و گرگ به عنوان مظهر نجات و هدایت مطرح می‌شود.
داستان اوْغوز خاقان
در حماسۀ اوْغوز خاقان، یکی دیگر از اسطوره‌های مهم تورک‌ها، گرگ به عنوان نمادی الهی ظاهر می‌شود. اوْغوز خاقان، یکی از بزرگ‌ترین رهبران افسانه‌ای تورک، در جستجوی فتوحات جدید و گسترش قلمرو خود، توسط یک گرگ خاکستری هدایت می‌شود. این گرگ او را به سمت موفقیت‌های نظامی و پیروزی‌های بی‌پایان راهنمایی می‌کند. حضور گرگ به عنوان راهنمای اوْغوز خاقان نشان‌دهندۀ ارتباط الهی او با این حیوان است و تأکید بر اهمیت فرزانگی و قدرت گرگ دارد.
گرگ به عنوان نماد قدرت الهی
در هر دو داستان ارگنه‌قوْن و اوْغوز خاقان، گرگ به عنوان نماد قدرت الهی شناخته می‌شود. این موجود در مواقع حساس و زمانی که مردم تورک در خطر یا در جستجوی راهی برای رهایی هستند، ظاهر می‌شود و به آنها کمک می‌کند تا بر مشکلات فائق آیند. گرگ در این نقش نه تنها یک حیوان وحشی نیست، بلکه نشانه‌ای از ارادۀ الهی است که تورک‌ها را هدایت می‌کند. این حیوان در باورهای تورک‌ها نماینده‌ای از نیروهای آسمانی است که آنها را در مسیر صحیح رهبری می‌کند.
گرگ به عنوان نماد فرزانگی
یکی از جنبه‌های مهم نقش گرگ در افسانه‌های تورکی، فرزانگی و خرد او است. همان‌طور که در داستان‌های حماسی دیده می‌شود، گرگ به عنوان یک راهنما ظاهر می‌شود و قهرمانان یا مردم تورک را در شرایط دشوار هدایت می‌کند. گرگ در افسانه‌ها، از روی آگاهی و شناختی عمیق از طبیعت و محیط پیرامون خود، مسیرهای نجات‌بخش و موفقیت‌آمیز را نشان می‌دهد. این ویژگی نماد فرزانگی و بصیرتی است که تورک‌ها از گرگ به عنوان راهنمای خود به ارث برده‌اند.
گرگ به عنوان نماد اسارت‌ناپذیری و استقلال
یکی دیگر از ویژگی‌های برجسته گرگ در ادبیات تورکی، نماد بودن او برای اسارت‌ناپذیری و استقلال است. گرگ هرگز در برابر اسارت تسلیم نمی‌شود و همیشه به دنبال حفظ استقلال و حاکمیت خود است. این ویژگی در فرهنگ تورک‌ها به عنوان بخشی از هویت ملی آنها جایگاهی ویژه دارد. گرگ، به عنوان موجودی که از سرزمین و مردم خود محافظت می‌کند، در برابر هرگونه تهدید خارجی می‌ایستد و نماد مبارزه برای استقلال است.
گرگ در ادبیات فارسی
واژه‌ی «قورت» وارد زبان فارسی نيز گرديده و در ادبيات فارسی، از جمله در شاهنامۀ فردوسی، به شکل «گُرد» به معنای قهرمان، جمع آن «گردان» و در ترکیب «گردگير» به كار رفته است. به عنوان مثال، ز «گردان» دو صد با درفشی چو باد / هميدون به گرگين ميلاد داد؛ چنين گفت كاين مرد جنگی به تير / سوار كمند افكن و «گردگير»؛ دلير است و اسب‌افكن و «گردگير» / عقاب اندر آرد ز گردون به تير. همچنین، اصطلاحات نظامی فارسی مانند «گردان» و «سرگرد» / «باش‌قورت» نیز اشاره‌ای به نماد گرد یا قورت دارند که تأثیر عمیق فرهنگ تورکی بر زبان و ساختار نظامی فارسی را نشان می‌دهد.
نتیجه‌گیری
گرگ در فرهنگ و ادبیات تورکی نماد عمیقی از قدرت الهی، رهبری، فرزانگی، اسارت‌ناپذیری و استقلال است. این حیوان هم در اساطیر و هم در باورهای فرهنگی ملت تورک نقش مهمی ایفا کرده و به عنوان راهنمایی مقدس شناخته می‌شود. حضور گرگ در ادبیات فارسی نیز نشان‌دهندۀ ريشه‌دار بودن این نماد کهن تورک و ارتباطات فرهنگی بین تورک‌ها و فارس‌ها است. امروزه، همچنان این نماد در فرهنگ و هویت ملی تورک زنده است و جایگاهی ماندگار دارد.
