Xristianlar Atillanın xaçına sitayiş edirlər

GADTB: Tanrıçılıq (Tenqriçilik) qədim türklərin dini idi. Kosmik Tengri kultuna əsaslanırdı. Orxon-Yenisey adlı Türk əlifbasında ilk olaraq «Tengri» sözü oxundu. «Tengri» sözünün mənası iki hecada «tan» — şəfəq, dan və «ra» — günəş sözlərindən ibarət olduğu baradə bir versiya var. Yalnız bu dinin əks-sədaları bizə gəlib çatıb.

Çin mənbələri V əsrdə türklər arasında Tenqri kultunun meydana çıxdığını qeyd edir. E.ə. digər mənbələr Tenqrianizmin bir neçə min il əvvəl ortaya çıxdığını qeyd edir. Türk xalqları Tenqri sözünü müxtəlif ləhcələrdə “Təşr, Tenqer, Tura, Danir, Dandır, Donar” deyə tələffüz edirlər. Türklərdə Tengrinin Burhan adlı elçisi var idi. Qədim Türklərin fikirlərinə görə, mövcud olan hər şey Tenqriyə tabedir — səmanın təcəssümü, kainatın yaradıcısı Cənnət ruhu tərəfindən başlamışdır. Göy ata, yer ana idi.

Türklərin Tanrısı mehriban və sərt ola bilər, xilas edər, cəzalandırır, o hər şeyi görən, hər şeyi biləndir. Yaxşılıq və cəza insanın öz hərəkətlərindən asılıdır. Böyük Tenqri hər insanın öz əlləri ilə özünə cənnət və ya cəhənnəm yaratdığını öyrədir. Hər şey yalnız insanın özündən, davranışından və hərəkətlərindən asılıdır.

Buna görə bir insanda, ilk növbədə, gözəl sözlər deyil, yaxşılıq etdiyi əməlləri qiymətləndirilirdi. Qədim türk dininin qanunlarına görə yalan və xəyanət, bir mənalı olaraq təhqir hesab olunurdu. Xəyanətdə iştirak edən insanlar yaşamamalı və nəsillərə sahib olmamalıdırlar (Çingiz Xan xainləri nəsilləri ilə birlikdə məhv edirdi, yəni milləti çürümüş nəsillərdən təmizləyirdi).

Altay mədəniyyətində Humay-qadın başlanğıc prinsipi, Humay Tenqrinin ilahi mərhəmətiylə insanlara məhsuldarlıq, firavanlıq, rifah göndərdi. Türklər onu qucağında bir körpə ilə təsvir edirdilər. Arxeoloqlar Humay təsvirini Altay abidələrində tapdılar.

Təbii ki, türklər ilkin teoloji biliklərə sahib idilər, Tanrı adına dualar türk dillərində oxunurdu. IV əsrdə Roma hökmdarlığı və Avropadakı antik dövr sona çatdı, onu Orta əsrlər mədəniyyəti əvəzlədi. Tenqri türk təkallahlığının yerinə yeni dinlər gəldi: Buddizm, Xristianlıq, İslam və türk təkallahlığına əsaslanan digər dinlər.

M. Aci «Asiya Avropa» kitabında maraqlı məlumatlar verir. 312-ci ildən bəri Avropada ilk xristianlar 8-ci əsrə qədər türk ikonlarına (aikene) istinad edərək türk dilində xristian dualarını oxudular. İlk yepiskoplar və papalar türklər idilər; Türk kahinlərindən, Dərbənddəki Tenqriçlər və Kamlardan əmr və xeyir-dua alırdılar.

IV əsrdən Xristian Kilsələrinin Patriarxal taxtı orada yerləşirdi. Avropalılar «Həniflərdən» (Türklərdən) Göy Tanrıya inanmağı və Ona ibadət etməyi öyrəndilər. Daha sonra Türk inancına küfr, ardıcıllarına — kafir adı verildi. İnkvizisiya dövründən bəri «kafir» elan edilən Türklərin inancına qarşı kilsələrin əsrlərdir boyu davam edən bir təqibi var.

Tenqrianizmin mənəvi mədəniyyətinin simvolu bərabər tərəfləri olan bir xaç idi, bu işarə «Aci» (Aç) adlanırdı. Arxeoloqlar tez-tez türklərin dəfnində qızıldan və ya dəmirdən düzəldilmiş xaçlara rast gəlirdilər.

Xaçı öz bayraqlarında Avropaya gətirən Türk-Hunlar idilər. Arkaim qazıntılarından xaç rəmzinin xristian dininə keçməmişdən öncə qədim türklər arasında mövcud olduğu bilinir. Qəribədir ki, türklər üçün, indi də qazax qəbiləsi olan Kereylər üçün qədim zamanlardan bəri xaç emblem olaraq qalır (tanba).

Xaç Hunların bayraqlarında əks olunmuşdu və sonra Konstantinin bayraqlarına keçdi. Artıq qeyd olunduğu kimi, «yurd şanırağında» bir xaç işarəsi var. Türklərin Kilisələri (Məbədlər) Böyük Köç zamanı Avropada peyda olub, planlı şəklində xaç şəkldə (qazıntılara görə). Türk tayfaları, M. Aciyə görə, Tanrıya müxtəlif yollarla müraciət etdilər: Tenqri, Tanrı (Bojat), Ala (Alla, Eloy) Xoday (Koday, Kuday), Qozbodi (Qospodi).Qədim yakutlar arasında «Xuday» sözü Farslar arasında «Xuday» sözündən daha əvvəl mövcud olmuşdur. Bu, bu sözün türkcə olduğunu sübut edir. Tanrıya mal kəsmək şəklində qurban kəsilirdi, dualar oxunurdu. Namazın məqsədi məhsul, mal-qaranın rifahı, sağlamlığı, insanların ağlı, ədalətli bir işdə kömək istəmək idi.

Türklər görünən dünyanı «Yer Sub», «Yer-Su» adlandırdılar. Onun insan həyatındakı mərkəzi mövqeyi vurğulanırdı, hər kəs öz Torpaq-Suyunu (Vətənini) Tanrı kimi müqəddəs sayırdı və onu müqəddəs bir şey kimi qoruyurdu.Tonyukukun şərəfinə Orxon kitabəsindən R.N. Bezertinov bu sözləri misal gətirir:

«Tenre, Humay (tanrıça), müqəddəs Yer-Sub» — bax bu onlardır, qələbə bəxş etdilər.» Göründüyü kimi, Su yer, Sümer və Şumer bir tanrı olaraq yaranır. M. Aciyə görə, Pasxa şirniyyatları, boyalı yumurta, Yeni il ağacı, Şaxta baba — bunlar hamısı Tenqriçiliyin keçmiş atributlarıdır, lakin bir az fərqli mənalar daşıyırdılar.

Türklərin «Narduqan» tətili — 25 dekabrda gün uzanmağa başlayır — nədənsə orta əsrlərdə Avropada Məsihin doğum gününə çevrildi. Məsihin doğum günü hələ də din xadimləri arasında mübahisələrə səbəb olsa da. Türklərin Tenqrizm mərasimləri daha sonra xristian dininə daxil oldu, lakin sonrakı məzmunu dəyişdi.

Qədim Normandlarda Türk Təktanrılığını qəbul etdilər. Çuvaş və Xakaslarda olduğu kimi Tanrını, Donar, Danqır, Tor adlandırdılar. Digər dinlərin gəlişi ilə Tengriçilik devrilməyə başladı və sonra rəsmi olaraq yeni dinlərlə əvəz olundu.

Tengriçilik ləyaqəti ondan ibarət idi ki, inanclı Türk Tengridən əvvəl öz hərəkətlərinə görə şəxsən özünün cavabdeh olduğunu başa düşürdü. Günahlarına görə dua etmir, günahlarına görə cavabdeh olduğunu anlayırdı. Yalnız yaxşı niyyətlər üçün Tenqridən kömək istəyə bilərdi. Türk, Tengriyə, atalarının Tanrılarına və ruhlarına inanırdı ki, onlar yaxşı əməlləri və niyyətləri ilə ona kömək edəcəklər. Bu səbəbdən də yaxşı işlər görməyə hazırdır, ona görə də tərəqqiyə doğru irəliləyir.

Tenqriçilər, ruhanilərin verdiyi təlimatlarla yaşamır, dünyanın sonu və cənnət ilə əlaqədar itaətkarlıq tələb olunmur, insan daim hərəkətdədir və özləri üçün cənnət yaradırlar. Tenqri inancı Türkü müqəddəs Yer-Su-yu, ətraf mühiti yaratmağa, qorumağa sövq edir.

Türklər arasında Tenqri inancı döyüşkənlik, nəciblik, xeyirxahlıq və yaradılış üçün hər cür maneənin fəth edilməsi ruhunu yüksəldir. Bu ruh fəth edilmiş xalqlara ötürülürdü, türklərə, ədalətli əməllərinə görə digər xalqlar tərəfindən hörmət edilirdi, bu ədalət, onların inancından gəlirdi. Tenqriçilik dini, yeni Buddizm, Xristianlıq və İslam dinlərinin yaranmasında və güclənməsində böyük rolu oynayaraq dini leksikondan çıxarıldı.

Tenqriçilik dini yalnız kiçik xalqlar arasında qorunub saxlanıldı: yakutlar, Altay türkləri, teleutlar, tunguslar və digər qəbilələr. J.Jakupovun yazdığına (Şahzadə «Şalakazak») görə: «Buddizm və sintoizmi birləşdirən yaponlar kimi, qazaxlar da öz İslam-Tenqri ənənələrini yaratdılar.» Qazaxlar Tenqriçilikdən gələn bir çox ənənə və mərasimləri qoruyub saxlamışlar.