ادتاج اتحادیه دمکراتیک ترک آذربایجان جنوبی
گادتب: ابن مسکويه در سال ۳۷۰ هـ در تجارب الامم خود« بخشي از زندگينامه و کشور داري انوشيروان» را آورده است که از فحواي کلام چنان مينمايد که نويسنده اصلي آن شخص انوشيروان بوده است.
همين بخش ابتدا به همت رحيم زاده صفوي از تجارب الامم استخراج و به زبان فارسي ترجمه گرديده و تحت عنوان« يادداشتهاي خسرو اول انوشيروان» در سال ۱۳۱۰ شمسي انتشار يافته است. بار ديگر اين بخش توسط ابوالقاسم امامي از تجارب الامم تحت عنوان «آزمونهاي تاريخ» ترجمه شده و محمد جواد مشکور نيز بخش مذبور را تحت عنوان «بخشي از کشور داري انوشيروان» در تاريخ سياسي ساسانيان خود, از روي نسخة منتشر نشده«آزمونهاي تاريخ» عيناً نقل کرده است. در اين يادداشت نشان داده ميشود پنجاه هزار نفر از ترکان به وسيله انوشيروان در مناطق مختلف آذربايجان سکونت داده شده اند.
اين ترکان, علاوه بر ترکان قبلاً ساکن شده در آذربايجان و علاوه بر بوميان التصاقي زباني هستند که از هزاران سال پيش در آذربايجان و نقاط ديگر زندگي ميکرده اند ولي از زمان هخامنشيان و تا اواسط دوره ساساني, زبان آنها تحت تأثير زبان حاکم پارسيان نمود و نماد آشکار در جامعه آن روز ايران نداشته است.
اينک مطالبي از کتاب« تجارب الامم» ابن مسکويه با ترجمه ابوالقاسم امامي:
«ترکان خزر که در شمال باشند, از تنگدستي که بدانان روي آورده بود, براي ما [انوشيروان] نامه نوشتند و گفتند که اگر به آنان چيزي ندهيم, ناگزير باما در جنگ در آيند و از ما چند چيز خواستند:
يکي اين که آنان را از سپاهيان خويش کنيم و براي آنان وظيفه اي مقرر داريم که بدان زندگي کنند؛ ديگر اينکه در خاک گنجه و بلنجر و آن سامان زمينهايي به ايشان دهيم که از آن روزي خورند. پس چنان ديدم که از آن راه تا دربند چول گذر کنم . . . پس راه همدان و آذربايجان را پيش گرفتم و چون به چول و شهر فيروز خسرو رسيدم آن شهرهاي کهن و آن مرز و بوم را ترميم کردم و فرمودم تا دژهاي ديگر بسازند. چون خاقان خزر از ورود ما بدانجا آگاه شد, بيمناک شد که مبادا با وي بجنگيم. پس نوشت که از هنگامي که شهرياري به من رسيد , دوست ميدارد که با من از در آشتي در آيد. يکي از سرداران وي چون حال وي چنين ديد او را فرو گذاشت و با دوهزار تن از ياران خود نزد ما آمد. ما او را پذيرفتيم و باسواراني که در آن ناحيه داشتيم جاي داديم و براي او و يارانش روزي نهاديم و فرموديم تا برايش دژي در آنجا بسازند . . . در سي و هفتمين سال شهرياري ما [( يعني سال ۵۶۸ م. )] و چهار رده از ترکان خزر که هر کدام را شاهي بود, به من نامه نوشتند . . . سخن گفتند از ما خواستند که روا داريم تا با ياران خود . . . به نزد ما آيند و از ما فرمان برند . . . پس در پذيرفتن آنها چند سود يافتيم: يکي شکيبايي و دليريشان , ديگر اينکه بيم داشتم بر انگيزه ي نياز به سوي قيصر و پادشاهان ديگر روند و آنان بديشان بر ما نيرومند گردند. . . بديشان نوشتم, هر که را که به فرمان ما گردن نهد بپذيريم و آن چه داريم از کسي دريغ نکنيم و به مرزبان دربند در نامه اي فرمودم تا آنان را پياپي به کشور اندرون کند. آنگاه بمن نوشت که از ترکان پنجاه هزار تن با زنان و فرزندان و بستگان,و از سرانشان سه هزار تن از زنان و فرزندان و بستگان خود به نزد او آمدند. . . پس راهي آذربادگان شدم و چون در آنجا فرود آمدم بديشان بار دادم. در آن هنگام ارمغانهاي شگفتي از قيصر به من رسيد و فرستاده ي خاقان بزرگ, فرستاده ي خداوند خوارزم, فرستاده ي شاه هند. . . و بسياري فرستادگان ديگر و بيست و نه شاه در آن روز به نزد ما آمدند. و چون به آن پنجاه هزار تن از ترکان رسيدم فرمودم تا به صف شوند و بر اسب نشستم تا از آنان سان بينم؛ در آن روز, ياران من و آنان که تازه به من پيوسته و به فرمان و بندگي من درآمده بودند, چندان بودند که در دشتي به درازاي ده فرسنگ نمي گنجيدند. پس خداي را سپاس بسيار گفتم و فرمودم تا آن ترکان و خانواده هايشان به هفت دسته شوند و به هر کدام يکي را مهتر گردانيدم و زمينهايي بديشان اقطاع کردم. . . برخي شان را با يکي از سرداران خويش در برجان و برخي را با سرداري در اران, و برخي شان را در آذربايجان جاي دادم و ايشان را در مرزهايي که بدان نياز بود, بهر کردم و به مرزبان سپردم. و تا کنون هر فرماني که بديشان دهيم و به شهر و مرزي فرستيم با پاکدلي بکوشند و مارا شاد کنند.»
ح. راشدی ۲۳/۱۰/۱۳۹۷
