گادتب: دولت پروتوتورک اورارتو که سه هزار سال قبل از اتحاد ۲۰ تا ۴۰ امارت در اراضی آذربایجان و شرق آناطولی با تلاش ساردور اول تشکیل شده بود به تدریج دامنه این دولت بزرگ شده و تا ﮔﺅگجه ﮔﺅل در شمال ارس در ارمنستان امروزین ، گرجستان و شرق آناطولی تا حوزه های رودهای دجله و فرات بزرگ شد. ﻣﺆسس دولت مزبور ساردور اول خود را پادشاه کشور نایری و همچنین «پادشاه جهان» می خواند.
به استناد کتیبه های آشوری ، در آن موقع به غرب دریاچه اورمیه «گیلزان» گفته می شد. این نام بسیار شبیه به نام روستای «گولوزان» سلماس می باشد. پادشاه گلیزان در سال ۸۲۳ ق.م وارد اتحادیه اورتوایی ضد آشوری شد .
در زمینه معماری و ساختمان سازی اورارتوئیان گفتنی است که آنها بانی اکثر سبک های معماری در جهان امروز هستند و در زمینه معماری به پیشرفت های بزرگی رسیده بودند. در اورارتو شهر های مستحکم با ساختمانهای جسیم و سنگی وجود داشت. مانند شهر اولهو (سلماس)- توشپا ( شهر وان امروزین) که مردم بین النهرین از آن نوع معماری و ساختمان به سب کمبود سنگ و چوب آگاهی نداشتند. اورارتوها به سنگ پایه طاق اهمیت می دادند و ساختمانهای آنها با بامهای شیروانی شکل دارای دو شیب بود. عمده شهرها و روستاهای آذربایجان در دوره اورارتوها در مناطق مرتفع و کوهستانی و تپه ای شاخته می شد. امروزه محققین معتقدند که هنری که امروزه هخامنشی نامیده می شود در حقیقت ترکیبی از هنر اورارتویی، عیلامی و آشوری بوده و پارسیان در آن نقش چندانی نداشته اند. هرتسفلد درباره معماری اورارتوها می نویسد:
مظاهر عمده هنر معماری اورارتوه عبارت است از حجاریی که برای استحکامات شهرها و برای شالوده ریزی ابنیه و برای مقاصد فنی دیگر مانند حفر قنات ها و مجاری آب ها و تونل ها و پلکان عمارات … به کار می رفته، همچنین استعمال سنگ با الوان مختلف در ساختمان دیوارها و سنگ فرشها با احجار رنگارنگ و نیز تعبیه فلز برای روپوش چوبها و بالآخره مصرف زیاد فلز در کارهای فنی.
۲۷ بهمن ۱۳۹۷