ادتاج اتحادیه دمکراتیک ترک آذربایجان جنوبی
گادتب: وی در ۶ خرداد ۱۲۵۶ در محله نوبر( مقصودیه) چشم به جهان گشود. او فرزند میرزا صادق از تجار معروف تبریز بود که دوره تحصیلات اولیه را در تبریز گذراند و در ۱۶ سالگی به معلمی در مدرسه دولتی مظفری تبریز به تدریس پرداخت.
به‌خاطر تفکرات مشروطه‌خواهی، وی را از نخستین ترویج‌دهندگان اندیشه مدرن می‌دانند. از همراهان او می‌توان به سیدحسن‌خان عدالت، سیدمحمد شبستری، سیدحسن تقی‌زاده، حاج علی دوه‌چی، حاج رسول صدقیانی، جعفرآقا گنجه‌لی و میرزا محمود غنی‌زاده سلماسی اشاره کرد.
در نخستین اقدامات مشروطه‌خواهی اقدام به تأسیس مرکز غیبی به کوشش کربلایی علی موسیو کرد که بعدها با تغییر نام به حزب سوسیال دموکرات ادامه یافت. وی یک روزنامه‌نگار روشن‌فکر در حوزه ترویج مشروطه‌خواهی و مدرنیته در آزربایجان بود که از جمله نوشته‌های او در روزنامه‌های الحدید، عدالت و صحبت به چاپ رسیده است.
در همان دوره اول مجلس مشروطه به نمایندگی از مردم تبریز در مجلس حضور یافت و با احداث کتاب‌فروشی تربیت در تبریز به انتشار عقاید خود پرداخت.
با به توپ بسته‌شدن مجلس در خرداد ۱۲۸۷ و حمله سپاهیان حکومتی به تبریز، کتاب‌فروشی تربیت و انجمن ملی نوبر که توسط وی احداث شده بود به آتش کشیده و مابقی آثارش به تاراج برده شد. او ابتدا به باکو و سپس از طریق استانبول راهی اروپا شد و در آنجا به کمک کاظم‌زاده ایرانشهری، محمد قزوینی، حسن تقی‌زاده و محمدعلی جمال‌زاده به فعالیت در کمیته نجات ملی پرداخت.
پس از مرگ محمدعلی شاه به آزربایجان بازگشت و به ریاست اداره فرهنگ و معارف آزربایجان منسوب شد.
محمدعلی تربیت در تبریز اقدامات فراوانی به کمک سیاسیون و ثروتمندان آزربایجان انجام داد.
از جمله:
– تصمیم‌گیری در مورد امور اداری و ژورنالیستی و فعالیت آنها
– احداث خیابان‌های تربیت، ارک و خاقانی – تخریب گورستان گجیل و تبدیل آن به گردشگاه گلستان باغی
– احداث کتابخانه و مدرسه تربیت
وی بمدت یکسال رئیس معارف گیلان نیز بود.
از جمله آثار وی:
– زاد و بوم
– دانشمندان آزربایجان
– تاریخ مطبوعات ایران
– مجله گنجینه فنون
– ماهنامه گنجینه معارف
– شرح حال مشاهیر و مفاخر آزربایجان( تقویم تربیت)
وی در ۲۷ دی ماه ۱۳۱۸ در ۶۲ سالگی بر اثر بیماری در تهران غریبانه درگذشت.
منابع:
شرح حال و زندگی سیاسی میرزا محمدعلی‌خان تربیت نوشته احمد احقری
دانشنامه جهان اسلام، محمدعلی تربیت نوشته افسانه منفرد
مشاهیر آزربایجان،تبریز نوشته صمد سرداری‌نیا
انجمن‌های سری در انقلاب مشروطیت نوشته اسماعیل رائین
آذربایجانیان آذربایجان نوشته مهدی اکبری حامد
از نیما تا روزگار ما نوشته یحیی آریان‌پور/ کانون آزربایجان شناسی دانشگاه تبریز
