محمد رحمانی فر: تأثیرپذیری حماسه‌سرایان یونانی و پارسی از داستان‌های حماسی دده‌ قورقود

گادتب: داستان‌های حماسی دده قورقود که از آثار بی‌بدیل ادبیات ترکان و جهان محسوب می‌شوند، حماسه‌سرایان یونانی و پارسی، همچون هومر و فردوسی، را تحت تأثیر قرار داده‌اند و این حماسه‌سرایان در اشعار خویش از این اثر جاودانه جهان تورک الهام گرفته‌اند.

قبل از پرداختن به مصادیق این امر، لازم می‌دانم تأکید نمایم که به عقیده بسیاری از پژوهشگران، قدمت کتاب دده قورقود بیشتر از قدمت آثار هومر و فردوسی است. برای درک این مطلب لازم است بدانید که برخلاف آثار شاعران مزبور، کتاب دده قورقود مجموعه‌ای از داستان‌هایی است که پردازنده یا پردازندگان آن نامعلوم می‌باشد و تاریخ کتابت این اثر ارزشمند نمی‌تواند با تاریخ آفرینش آن برابری نماید.

گواه این امر، عناصری است که در داستان‌های دده قورقود به چشم می‌خورند. برخی از این عناصر عبارتند از کاربرد کمان زمخت، نیزه‌های چوبی، آدمخواری تپه‌گؤز و تولد اعجاب انگیز وی در پیله پروانه‌ای (نه ابریشمی)، نبودن فلز، شناخت دورادور حیوانات و عدم تشخیص جنسیت آنها، تولد حیوانات جدید از گونه‌های متفاوت حیوانی…

از شخصیت‌های کتاب دده قورقود که بسیار مورد الهام و تقلید قرار گرفته، تپه‌گؤز می‌باشد که موجودی بسیار عجیب، ترسناک، دارای یک چشم، آدمخوار و روئین تن است و فقط چشمش آسیب‌پذیر می‌باشد. هومر با تأثیرپذیری از آن، سایکلوپ یا غول یک چشم را می‌آفریند و باز با تأثیرپذیری از آن، آشیل را می‌آفریند که روئین تن است و تنها از پاشنه‌اش آسیب‌پذیر است. فردوسی نیز ضحاک را می‌آفریند و اسفندیار روئین تن را که درست مثل تپه‌گؤز فقط از ناحیه چشم آسیب‌پذیر است! از دیگر مواردی که فردوسی، از کتاب حماسی ترکان وام گرفته وجود دارویی گیاهی به نام نوشدارو است که در ادبیات باستان چین هم به چشم می‌خورد.

فولکلورشناس برجسته آلمانی، فون دیتس، ضمن تأیید قدمت کاراکتر تپه‌گؤز و تأثیرپذیری هومر از آن، اذعان می‌دارد که شرق در آن روزگاران با شعر یونان آشنا نبود تا از آن تقلید نماید، در حالی که آثار متعدد یونانی بر این امر گواهند که یونانیان از همان روزگاران باستان به تاریخ و فرهنگ شرق علاقه نشان داده‌اند و در آثار خویش به آن پرداخته‌اند!

منابع:

مقدمه‌ای بر بررسی کتاب دده قورقود، میر علی سید سلامت

نگاهی نوین به تاریخ دیرین ترکهای ایران، محمد رحمانی‌فر