Ermənilərin 19-cu əsrdə Qarabağa köçürülməsi

GADTB-nin Mətbuat Mərkəzinə daxil olan məlumata görə, ermənilərin Qafqaza, xüsusən də Azərbacanın tarixi torpaqlarına, Qarabağa köçürülməsi dəfələrlə sübut olunub. Tarixçilər də qeyd edirlər ki, fərqli bölgələrdən Qarabağa gətirilən etnik ermənilər burada deyildiyi kimi “min il öncə” yaşamayıblar.

Məsələn, 19-cu əsrdə Qarabağa aid demoqrafik məlumatlar ermənilərin bu bölgəyə süni şəkildə köçürüldüyünü və bu köçün Qarabağın etnik coğrafiyasını dəyişmək məqsədilə həyata keçirildiyini sübut edir.

Bununla bağlı “Qarabag.com” səhifəsində o dövrə aid statistik məlumatlar yerləşdirilib.

Cədvəllər 7 zaman kəsimində Qarabağdakı erməni və müsəlman əhalinin nisbətini göstərir. Bunlardan üçü 19-cu əsrin birinci yarısına, ikisi eyni əsrin sonlarına, ikisi isə 20-ci əsrin ilk iki onilliyinə aiddir.

Cədvəldə qeyd olunan 7 dövrdən 6-sının məlumatları Rusiya İmperiyasının rəsmi sənədlərindən götürülüb. 1830-cu ilə aid rəqəmlər isə bu dövrdə Cənubi Qafqaza səfər edən Paris Coğrafi Cəmiyyətinin qurucularından olan Jan Batist Benua Eyriesin səyahət qeydlərinin rus dilinə tərcüməsindən alınıb.

1828-1830-cu illərdə İran və Türkiyədən təqribən 140.000 erməni Cənubi Qafqaza köçürüldü [Qəzaryan G. 1828-ci ildə ermənilərin İrandan Erməni bölgəsinə köçü // Ermənistan SSR Elmlər Akademiyasının Məlumatları 7, İyul 1957 – s. 71].

Onların əksəriyyəti Qarabağda yerləşdirilib.

[Glinka C. Azərbaycan ermənilərinin Rusiyaya köçürülməsinin təsviri. Moskva, 1831. səh. 87 və 127; Şərqi Ermənistanın Rusiyaya qoşulması. Sənədlər toplusu. Ermənistan SSR Elmlər Akademiyası, İrəvan, 1972. c. II (1814-1830), s. 497 və 602; Volkova N. 19 – 20-ci əsrlərdə Zaqafqaziyada etnik proseslər. // Qafqaz etnoqrafik toplusu IV. Moskva, 1969. S. 6].

İran və Türkiyədən gələn kütləvi köç və rus hakimiyyət orqanları tərəfindən ermənilər üçün yaradılan xüsusilə əlverişli iqtisadi şərait köçürülənlər arasında doğum nisbətindəki artım, 19-cu əsrin ikinci yarısında erməni və müsəlman əhali arasındakı nisbəti dəyişdirib. Bu dəyişikliklər birinci və ikinci cədvəlləri müqayisə edərkən aydın şəkildə görünür.

1889-1914-cü illər üçün Qarabağ əhalisinin etno-dini tərkibinin hesablanması 1867-ci ildə keçmiş Qarabağ Xanlığı torpaqlarında meydana gələn Yelizavetpol (Gəncə) vilayətinin dörd bölgəsində: Şuşa, Cəbrayıl, Cavanşir və Zəngəzurda yaşayan əhalinin etnik-dini mənsubiyyətinə görə aparılıb (1750-ci illərdə Zəngəzur Qarabağ Xanlığının bir hissəsi idi və 1918-1920-ci illərdə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin rəsmi sənədlərinə görə Qarabağın ayrılmaz hissəsi kimi qəbul edilirdi).