ادتاج اتحادیه دمکراتیک ترک آذربایجان جنوبی
گادتب: تحصیل ساحه‌سینده آیریمجیلیغا (تبعیض) قارشی کونوئنسیا، ۱۴ دکابر ۱۹۶۰-جی ایلده یونسکونون عمومی کنفرانسینین اون‌بیرینجی ایجلاسیندا قبول ائدیلمیش و ۲۲ مای ۱۹۶۲-جی ایلدن قووه‌یه مینمیشدیر. ایران حؤکومتی ده بو کونوئنسیانی ۱۳۴۶-جی ایلده میللی مجلیس و سئنات طرفیندن تصدیقله‌میش و ۱۵ ایسفند ۱۳۴۶-جی ایلدن تطبیقه قویموشدور. بو کونوئنسیا بیر اؤن سؤز و ۱۹ مادده‌دن عیبارتدیر.
کونوئنسیانین اؤن سؤزونده بئله قید اولونور:
«اینسان حقوقلارینا دایر عمومی بیان‌نامه (اعلامیه جهانی حقوق بشر)، آیری-سئچکیلییه قارشی اولان پرنسیپی تصدیق‌له‌ییر و هر بیر اینسانین تحصیل و تربیه‌دن ایستیفاده حقوقونو اعلان ائدیر. تحصیل‌ده آیریمجیلیق، بیان‌نامه‌ده قید اولونان حقوق‌لارا ضیددیر. بی‌ام‌تی-نین تحصیل، علم و مدنییت تشکیلاتی (یونسکو) اؤز نیظام‌نامه‌سینده اویغون اولاراق اؤلکه‌‌لر آراسیندا ائمکداشلیغی گؤجلئندیرملی و بؤتؤن اؤلکه‌لرده اینسان حقوقلارینین قوروماسینی تامین ائتملیدیر. یونسکو، مؤختلیف اؤلکه‌لرین تحصیل سیستم‌لرینه حؤرمت ائدرک، یانلیز آیریمجیلیغی پیسلئمک دئییل، هم‌ده هر بیر اینسانین وئریلن ایمکانلار و داورانئشدا برابرلیک تامین ائدیلملی‌دیر… بو کونوئنسیانی تصدیق ائدیر.»
بو کونوئنسیادا «آیریمجیلیق» تئرمینی، ائرق، رنگ، جینس، دیل، دین، سیاسی فیکیر و یا دیگر هر هانسی بیر فیکیر، میللییت، سوسیال منشا و ایقتصادی وضعیته اساس‌لانان هر جؤر فرقلندیرمه، محرومییت، محدودییت و اؤستؤنلؤک کیمی باشا دؤشؤلؤر. بو، تحصیل‌دن برابر ایستیفاده ائتمه حقوقونو محو ائتمک و یا تحریف ائتمک مقصدینی گؤدؤر، خصوصن‌ده آشاغیداکی حاللاردا:
۱) بیر شخصی و یا قوروپون مؤختلیف تحصیل درجه‌لرینه گیریش‌دن محروم ائتمک
۲) بیر شخصی و یا قوروپون تحصیلی‌نی داها آشاغی سویه ایله محدودلاشدیرماق.
کونوئنسیادا «تحصیل» ترمینی مؤختلیف تحصیل نؤولرینی و درجه‌لرینی ایحاطه ائدیر و تحصیلین الده ائدیلمه‌سی، کئیفییاتی، ایحاطه دایره‌سی و حایاتا کئچیریلمه شرط‌لرینی شامیل اولور.
آیریمجیلیغی آرادان قالدیرماق و قارشیسینی آلماق مقصدیله، بو کونوئنسیایا عضو دؤولت‌لر آشاغیداکیلاری عهده‌لرینه گؤتوروللر:
۱) آیریمجیلیغی ایحاطه ائدن بؤتؤن قانونی و اینضباطی قایدالار، هم‌ده بؤتؤن رویه‌لر و پروسه‌دورلاری لغو ائتمک.
۲) شاگیردلرین مکتب‌لره و تحصیل مؤسیسه‌لرینه قبولوندا هئچ بیر آیریمجیلیغین تطبیق ائدیلمه‌سی اوچون لازیم اولان تدبیرلری (ضرورت اولدوق‌دا قانونلار تصویب یا قبول ائتمک‌له) گؤرمک.
میللی سئویه‌ده برابر ایمکانلار یاراتماق مقصدیله دؤولت‌لر آشاغیداکیلاری تامین ائتمه‌لی‌دیرلر:
ایبتدایی تحصیل سئویه‌سینی ایجباری و پول‌سوز ائتمک، اورتا تحصیلی مؤختلیف فرمالاریله گئنیشلندیرمک و هامی اوچون ال چاتان اولماسینی تامین ائتمک؛ عالی تحصیلی برابر ایمکانلارلا و فردی قابیلییته گؤره و اینسانلارین ایستعدادینا اویغون اولاراق هامی اوچون ال چاتان ائتمک.
بو کونوئنسیا، تحصیل ساحه‌سینده، آزلیق‌لارین (اقلیت‌ها) وضعیتی و غیردؤولتی مکتب‌لریله باغلی دؤولت‌لره مؤختلیف عهده‌لیک‌لر قویور. او جمله‌دن، الف بندینده قید ائدیر: «تحصیل اینسان شخصیتی‌نین تام اینکیشافینا، اینسان حقوقلاری و اساس آزادلیق‌لارا حؤرمتین گووجلندیرمسینه، میللت‌لر و بوتون ایرق و دینی قوروپلار آراسیندا آنلاشما، دؤزوملولوک و دوستلوغون گووجلندیرمسینه یاردیم ائتمه‌لی‌دیر و بی‌ام‌تی-نین صؤلحؤ تامین ائتمک اؤچؤن فعالیتی‌نی گئنیشلندیرمئیه دئستک اولمالی‌دیر.» هم‌ده، قید ائدیلیب کی، هئچ بیر فرد و یا قوروپ اؤز اینانجلارینا ضیدد اولان دینی تعلیمات‌لارین اؤیردیلمئسینه مجبور ائدیله بیلمز.
طرف دؤولت‌لر، کونوئنسیانین ایجراسی زامانی یونسکو-نون عمومی کنفرانسی طرفیندن وئریلن توصیه‌لره، تحصیل ساحه‌سینده آیریمجیلیغین مؤختلیف جهت‌لری ایله مؤباریزه اؤچؤن لازیم اولان تدبیرلرین معیین‌لئشدیرمه‌سی و برابر ایمکانلار و عدالت‌لی داورانیشین تامین ائدیلمه‌سینه دایر توصیه‌لره دیققت یئتیرملی‌دیرلر.
عضو دؤولت‌لر یونسکو-نون باش کنفرانسینا تقدیم ائتدیک‌لری دؤوری حئساباتلاردا (گزاررش‌های متناوب) بو کونوئنسیانین ایجراسی ایله باغلی بؤتؤن قانونی تدبیرلری، او جمله‌دن مادده ۴-ده گؤستریلن میللی سیاستین معیینلشدیرمئسی و اینکیشافی اؤچؤن آتیلان آددیملاری ، الده ائدیلن نتیجه‌لری و قارشی‌لاشیلان مانع‌لری اعلام ائتملی‌دیرلر. سون اولاراق، بو کونوئنسیا ایله باغلی هئچ بیر رئزرواسیون حاققی (حق شرط) قبول ائدیلمیر، چؤنکی قایدالاری قامئرجه قایدالارداندیر(قواعد آمره).
🔹بو کونوئنسیانین بین‌الخالق قامئرجا قایدالار (قواعد آمره بین‌المللی) سیراسیندا داخیل ائدیلمه‌سی نظره آلیندیقدا، ایرانین آنا دیلی فارس دیلی اولمایان بؤیؤک بیر اوشاقلار قوروپونو آنا دیلینده تحصیل آلماسی و آنا دیلینی اؤیردیلمئسی ایمتیازینین اولماماسی، ایرانین بو کونوئنسیایا قارشی عهده‌لیک‌لرینین پوزولماسی ساییلا بیلر. کونوئنسیا آچیق شکیل‌ده تحصیله گیریشده آیری-سئچکیلییه قارشی و برابر ایمکانلارین و شرط‌لرین تامین ائدیلمسی پرنسیپینی وورغولاییر.
آنا دیلینده تحصیل آلینماسی ، «دیل» اساسیندا آیریمجیلیق کیمی ساییلیر کی، بو دا کونوئنسیادا آیریمجیلیغین اساس سبب‌لریندن بیری کیمی گوستریلیر. بو مسئله برابر تحصیل کئیفییتینه گیریشده مانع یارادیر و غیری-فارس دیللی اوشاقلارین برابر تحصیل ایمکانلاریندان فایدالانا بیلمه‌مه‌سینه سبب اولور. باشقا سؤزله، تحصیله دایر آیریمجیلیغا قارشی کونوئنسیایا اساساً، بو کونوئنسیایا قوشولان بیر دؤولت، تحصیل‌ده دیل، ایرق، رنگ، جینس و یا دیگر خصوصییت‌لره گؤره هئچ بیر آیریمجیلیغین اولماماسینی تامین ائتملیدیر. بونا گؤره‌ده، معیین دیل قوروپلارینا آنا دیلی ایله تحصیل تقدیم ائتمه‌مک بو عهده‌لیک‌لرین پوزولماسی کیمی ساییلا بیلر. بو جؤر محرومییت یالنیز دیل اساسیندا آیری-سئچکیلییه سبب اولمور، هم‌ده کونوئنسیانین اساس پرنسیپی اولان کئیفییتلی تحصیله برابر گیریشه مانع تؤرئده بیلر.
اگر اوشاقلار آنا دیللرینده تحصیل آلا بیلمه‌سه‌لر، بو اونلارین تحصیل و اؤیرنمه کئیفییتینی آزالدا بیلر. مثلا، اوشاقلار تحصیل مضمونونو باشا دؤشمک‌ده چتین‌لیک چئکه بیلرلر و نتیجه‌ده آکادئمیک و تحصیل قابلییت‌لری تأثیره معروض قالا بیلر. عینی زاماندا، بو وضعیت اوشاقلارین تحصیل دؤورؤنده و گئلئجکدکی پئشه
حایاتیندا قابیللیت‌لرینه منفی تأثیر گؤستره بیلر. علاوه اولاراق، آنا دیلیینده تحصیل یالنیز ائفکتیو اؤیرنمئیه (یادگیری مؤثر) یاردیم ائتمک‌له قالمیر، هم‌ده مؤختلیف قوروپلارین مدنی و دیل ایدنتیفیکاسیاسینین (هویت فرهنگی و زبانی) قوروماسینا یاردیم ائدیر. بو جؤر تحصیل‌دن محرومییت مؤختلیف دیل قوروپلارینین مدنی و سوسیال ایدنتیفیکاسیاسینین ضعیفلندیرمه‌سینه سبب اولا بیلر و سوسیال و مدنی بیرلییه منفی تأثیر گؤستره بیلر.
یوخاریدا قید ائدیلدیی کیمی، ایران حؤکومتی ۱۳۴۶-جی ایلین ایسفند آییندا میللی مجلیس و سئنات طرفیندن شرط‌سیز تصدیق و قبول ائدرک، کونوئنسیانین ۹-جو مادده‌سینه اویغون اولاراق اونا قوشولموشدور و اونون ایجراسینی عهده‌لنمیشدیر. لاکین، کونوئنسیانین ۱۶-جی مادده‌سینه اساساً اونو فسخ ائدیب چیخماسی نظرده توتولسادا، ایندییه قدر بئله بیر آددیم آتیلمامئشدیر.
سینا یوسفی
“آزاد آزربایجان” درگیسی، بیرینجی نومره، شهریور 1403
