ترکیِ مشترک و وظیفۀ فعالین ملی و مدنی ترک

گادتب: زبان ترکی را می‌توان به شاخه‌های اوﻏﻮﺯ، ﻗﻴﭙﭽﺎﻕ، ﻗﺎﺭﻟﻮﻕ (اویغور) ﻭ ﺳﻴﺒﻴﺮﻳﺎ (قوزئی) تقسیم کرد و امروزه، بیش از ۵۰۰ میلیون نفر در دنیا به زبان ترکی تکلم می‌کنند.

متکلمین شاخۀ اوغوز که شیوه‌های مختلف آن در تورکیه، تورکمنستان، جمهوری آذربایجان، ایران، مولداوی، قبرس شمالی، عراق، سوریه، بلغارستان، یونان، رومانی، کوزوو، مقدونیه و … تکلم می‌شود، تقریباً ۷۰ درصد کل متکلمین زبان ترکی را تشکیل می‌دهند.

شیوۀ مدرن زبان تورکی نیز که ایدۀ آن توسط تورک‌گرایان بزرگی چون اسماعیل گاسپیرالی بنا نهاده شده و تبلیغ می‌گردید، و پس از تأسیس جمهوری تورکیه توسط غازی مصطفی کمال پاشا آتاتورک در تورکیه عملی گردید، بیشترین متکلم را بین شیوه‌های مختلف شاخۀ اوغوز زبان تورکی دارد.

متکلمین تورکی مدرن در کشورهای تورکیه، قبرس، یونان، رومانی، مقدونیه، بلغارستان، کوزوو، قسماً ایران و دیاسپورای تورک در کشورهای دیگر جهان به همراه تورک‌های عراق و سوریه که اخیراً تورکی مدرن را زبان آموزشی خود انتخاب کرده‌اند، حدوداً ۴۵ درصد کل تورک‌های جهان هستند.

همانطور که می‌بینید تقریباً نصف تورک‌های جهان ذاتاً به تورکی مدرن تکلم می‌کنند. بعلاوه، به همراه متکلمین شیوه‌های رایج در ایران، جمهوری آذربایجان و مولداوی از شاخۀ اوغوز که خیلی نزدیک به تورکی مدرن می‌باشند، نسبت فوق به ۷۰ درصد می‌رسد.

اگر هدف و منظور ما فعالیت برای ایجاد زبان تورکی مشترک باشد، با یک نگاه واقع‌گرایانه، فقط می‌توانیم با انتخاب شیوۀ دارای بیشترین متکلم و وسیع‌ترین دایرۀ تکلم، و ارتقاء و تقویت آن با شیوه‌های دیگر زبان تورکی و سپس پذیرفتن آن به عنوان تورکی مشترک این امر را تحقق بخشیم.

در مجالس هم‌فکری کشورهای عضو اتحادیۀ کشورهای تورک نیز موضوع زبان مشترک به دفعات مطرح شده، و نسبت به زبان مشترک بودن تورکی مدرن نگاه مثبتی وجود دارد. همچنین، جمعیت‌های دیگر تورک (خارج از اتحادیۀ مذکور) نیز نسبت به این موضوع علایق مثبت خود را نشان می‌دهند.

طبیعی است که تورکی مشترک نه تنها شیوه‌های محلی را از بین نمی‌برد، بلکه در رشد و غنای آنها نیز نقش بسزایی ایفا می‌کند که در مناطق مختلف تورکیۀ کنونی شاهد این امر هستیم.

مترقی بودن ساختار شاخۀ اوغوزی زبان تورکی نسبت به شاخه‌های دیگر یک واقعیت علمی است. همچنین، به دلیل مستقل بودن تورکیه و انقلاب زبانی تحقق یافته توسط آتاتورک، تورکی مدرن نیز بین شیوه‌های اوغوزی تنها شیوۀ دارای لغات علمی است که در اکثر حوزه‌های لازم برای یک زبان نیز دارای بیشترین پیشرفت ساختاری می‌باشد.

مایۀ تأسف بسیار است که همۀ ما نتوانسته‌ایم دورۀ سره‌سازی تورکی را آنچنان که در تورکیه رخ داد شاهد باشیم، و تحت استعمار روس و فارس و فشار سیاسی ناشی از آن و تلاش برای حفظ موجودیت زبان‌مان امکان کافی برای پیشرفت زبانی نداشته و اصطلاحات علمی خود را از روس و فارس وام گرفته‌ایم.

وقتی به همۀ این‌ها می‌اندیشیم، می‌بینیم که امروزه وظیفۀ ماست تا تورکی مدرن را به عنوان پایه در نظر گرفته؛ با ادخال کلمات لازم، رفع نواقص و خالص کردن بیشتر آن در راستای وحدت زبانی شاخۀ اوغوزی و تبدیل آن به زبان مشترک دنیای تورک بکوشیم.

برای عملیاتی کردن این مهم، لازم است روابط نزدیک و تنگاتنگ بین وزارت فرهنگ این کشورها ایجاد و تقویت شود، سازمان‌هایی با شرکت زبان‌شناسان آکادمیک کشورهای مختلف تورک ایجاد گردد، مبادلۀ دانشجو و استاد بین دانشگاه‌های مختلف این کشورها رواج یابد، کتاب‌ها، مجلات، روزنامه‌ها و جراید و نشریات مختلف مشترک تولید شود، فیلم‌ها و سریال‌های مشترک تولید شود، مراسمات و فستیوال‌های مختلف مشترک برگزار گردد و … و البته همۀ اینها لازم است با حمایت قوی دولتی همراه باشد.

از آنجا که تورکی مشترک فقط با یک زبان قدرتمند و خالص میسّر می‌شود، امروزه، همان‌طور که متکلمین تورکی مدرن می‌توانند تورکی مدرن را با حمایت دیگر شیوه‌ها در تمام حوزه‌های علمی، هنری، اجتماعی، کاربرد روزانه و … تقویت نموده و ارتقاء دهند، وظیفۀ ما نیز این است که تورکی مدرن را در تمام ساحه‌های فوق پذیرفته یاد بگیریم و بکار ببریم.

حسن شاهین قیزیلجیق