جمعه , مارس 29 2024
azfa

دکتر توحید ملک زاده: آذربایجان، اورمیه و دریاچه اورمیه در سفرنامه ابن حوقل

گادتب: ابوالقاسم محمدبن حوقل بغدادی سیاح و جغرافی دان عرب که در سال 331ه.ق/941 م با عزم مطالعه درباره کشورهای اسلامی به سیاحت پرداخت، توانست تا سال 367 ق کتاب صوره الارض را با تاکید بیشتر درباره مطالعه آداب و سنن و مذاهب گوناَگون اسلامی با استفاده از کتاب های مسالک و ممالک ابن خردادبه و صوره الاقالیم سهل بلخی ( متوفی در سال 322 ه.ق ) به نگارش در آورد . سال وفات وی معلوم نیست . دويست سال بعد از ابن حوقل حوالي 537ق.تا 551 ق. مطالبي به كتاب صوره الارض اضافه شد كه درباره حكومت تركان سلجوقي در كرمان مي باشد. توضيحات ابن حوقل از آذربايجان با توجه به مطالب كتب فوق الذكر تهيه شده است.

ابن حوقل در فصل شرح نواحی اسلامی که در مشرق بلاد روم و در مجاورت آن ها قرار دارد به شرح آذربایجان پرداخته می نویسد : « نخستین قسمتی که به بیان آن آغاز می کنم ارمینیه و الران (اران ) و آذربایجان است و من این ها را یک اقلیم برشمردم زیرا تا آنجا که من دیده ام در تحت حکومت یک تن بوده است و نیز در زمان های اخیر چنان که اخبار نشان می دهد کسانی از قبیل ابن ابی الساج و غلام او مفلح و دیسم بن شاذلویه و مرزبان بن محمد معروف به سلار در آن جا حکومت کرده اند. در گذشته نیز فضل بن یحیی و عبدالله بن مالک خزاعی و جز آنان حاکم آنجا بوده اند. » ( ابن حوقل ، صوره الارض : ترجمه دکتر جعفر شعار، انتشارات امیرکبیر چاپ دوم 1366، ص 81)

وی بر اهمیت آذربایجان تاکید کرده می نویسد : « کامل ترین این نواحی سه گانه آذربایجان و بزرگترین و مهم ترین شهر آن اردبیل است » ( همان ، ص 83)

ابن حوقل حدود آذربایجان را چنین قید می کند :« این اقلیم محدود است از طرف مشرق به جبال و دیلم و غرب دریای خزر ، و از طرف مغرب به حدود ارمن و اللان و اندکی از حدود جزیره و از طرف شمال به اللان و جبال قبق و از طرف جنوب به حدود عراق و اندکی از حدود جزیره » (ابن حوقل ، ص 81)

ابن حوقل اورمیه را سومین شهر بزرگ آذربایجان قید کرده می نویسد: « پس از مراغه شهر « اُرمیه» بزرگترین شهرهاست و با صفا و دارای درختان مو و آبهایی است که در شهر و روستاها و آبادیها جاری است. تجارت آن رایج و غلات آن فراوان است.» ( همان ، ص 84)

ابن حوقل درباره دریاچه ارومیه که در نوشته هایش « کبودان » نام برده می نویسد: « میان اُرمیه و مراغه دریاچه کبوذان قرار دارد چنانکه مراغه در مشرق و ارمیه در سمت مغرب آن است» ( همان ص 85) و ادامه می دهد : … این دریاچه « آّبی شور دارد و هیچ گونه جاندار و ماهی در آ« نیست و کشتی های بسیار در آن دریاچه میان شهر ها و اعمال تبریز رفت و آمد می کنند . داخرقان ( توفارقان) ( شهر آذرشهر امروزین ، در قدیم تورفارقان می گفتند ودراوایل پهلوی به آذرشهر تغییر نام یافت.)و اطراف آن از هر سو به داشتن قریه ها و روستاها آباد است . فاصله دریاچه کبودان از اورمیه که در غرب آن قرار دارد دو فرسخ و فاصله ان از مراغه واقع در شرق آن پنج فرسخ است و از اوایل دهخارقان تا کناره های دریاچه چهار فرسخ و طول دریاچه از شمال به جنوب با حرکت ستور چهار مرحله و پهنای آن میان مراغه و ارومیه در حدود بیست فرسخ است .

دریاچه کبودان در زمستان امواجی سخت و مصیبت بار دارد و در میانه آن کوه هایی مسکون با آب های اندک است و مردمان آن جا زندگی سخت دارند و صاحبان کشتی یا کشتیبان اند و کالاها و مسافران را به دو سوی دریا می برند و بز هم دارند و غیر از چیزهایی که از بیرون به آن جا می آورند مالک چیزی نیستند » ( همان ، ص 93)  و درباره تولید معدنی ماده بوره از اطراف دریاچه ارومیه می نویسد : « در کناره های دریاچه کبودان بوره رنگ رزان یا بوره صناعت به دست می آید که برای جوش دادن زر و سیم به کار می رود . توضیح آن که در قسمتی از آب های آن چیزی متحجر می شود و این بوره از آن حاصل می شود و آن را به همه جای دنیا می برند و بازرگانان را از آن سود کلانی به دست می آید . » ( همان ، ص 93) 12 تیر 1401

دوباره امتحان کنید

ترکیه ششمین کشور برتر اروپا در فروش خودروهای برقی است

گادتب: ترکیه در عرصه فروش خودروهای برقی پس از برخی از کشورهای اتحادیه اروپا در …

مرگ مشکوک سارا تبریزی پس از احضار به اطلاعات

گادتب: به گزارش مرکز گادتب، سارا تبریزی ۲۰ ساله ۴ فروردین به وزارت اطلاعات احضار …