دکتر توحید ملک زاده: آیا ترکهای آذربایجان از جایی آمده اند؟

گادتب: یکی از شگردهای آریایی پرستها و تمامیت خواهها درباره انکار حضور ترک ها در ایران قبل از قرن چهارم قمری، انگشت گذاشتن بر مهاجرت دسته ای از ترکها به نام ترکان اوغوز در دوره سلجوقیان در قرن چهارم و پنجم هجری می باشد. به عقیده این افراد قبل از ورود ترکان اوغوز به ایران و خصوصا آذربایجان زبانی به نام آذری با منشایی غیر ترکی در منطقه رایج بوده که از قضا تا امروز هیچ نوشته ادبی نیز ندارد. گرچه عده ای با تعمد وجود کلماتی از زبانهای تاتی و هرزنی و حتی طالشی را منسوب به این زبان گمشده می دانند تا ادعای خود را مستند نمایند. ولی واقعیت این است که اسناد حضور ترکها در منطقه خاورمیانه و حتی ایران و آذربایجان نه از قرن چهارم پنجم هجری بلکه چند هزار سال قبل بوده است. منابع ادعایی ما بررسی فیلولوژیک توپونیم ها ( اسامی جغرافیایی)، ائتنونیم ها( اسامی طوایف)، هیدرونیم ها( اسامی رودخانه ها و دریاها) می باشد . هر یک از اسامی اورمیه، سلماس، تبریز، اردبیل، آستارا، و … به تنهایی دریایی است از اسناد حضور و سکونت ترکان. اور یادگاریست از ترکان سومر پنج هزار سال قبل که به قولی تاریخ از سومر شروع می شود. وجود نام ترکان آس در توپونیم های سلماس و آستارا و حتی سیواس نشاندهنده قدمت چندین هزار ساله ترکان در آذرباجان می باشد. بگذریم از اسامی تاوری تارماکیس در کتیبه های سه هزار سال قبل میخی که شکل اولیه تبریز بوده و حتی کلمه آرتا در اردبیل که به معنی دامنه کوه در ترکی سومری بوده است. نام قزوین نیز صورتی از کلمه کاس ها می باشد که در اسم دریای کاسپین نیز دیده می شود. قیدار که امروزه نام شهر گردیده نام الهه ایست از ترکان کاس که در منابع مختلف اسکیت و حتی سکا هم گفته می شود.

سوای بحثهای اتیمولوژیک، آثار باستانی مکشوفه نظیر جام های حسنلو، مشگین، خلخال، آثار مربوط به دفن ترکان در مقابری که به کورقان معروفند و بالبالهای شهریئری در مشکین شهر همه و همه اسناد خوبی  برای بررسی تاریخ ترکها در آذربایجان می باشند.

جدای از مسائل فوق، ادعای عدم وجود آثاری از ترکی در قرون اولیه هجری  به ترکی نمی تواند دلیل محکمه پسندی برای بودن و یا نبودن این زبان در منطقه ای باشد. چه مثلا نمونه های اولیه زبان روسی برای اولین بار در قرن 11 میلادی دیده شده و از اوایل 1800 وارد دوران طلایی شد یعنی دقیقا 200 سال قبل. یا حتی ادبیات فرانسه از 1600 میلادی رو به شکوفایی نهاد و قبل از آن این زبانها تحت تسلط زبان و ادبیات لاتینی بود.

کتب مشهور دیوان لغات الترک ، قوتادقوبیلیگ و دده قورقود از مهمترین آثار کلاسیک ترکان می باشند. با اینحال نگاهی به اولین آثار ترکی در محدوده جغرافیایی ایران مربوط به اواخر قرن هفتم، نشان دهنده بلوغ فکری و ادبی این اشعار می باشد و همین بلوغ نشان می دهد که این ادبیات قبلا آثاری نیز داشته که متاسفانه فعلا در دسترس نمی باشد. گرچه در اشعار فارسی شاعران بزرگ نظامی و خاقانی متولد در خطه آذربایجان نیز رگه هایی از کلمات، افکار و ایماها به ترکی وجود دارد ولی تا امروز  شیخ عزالدین حسن اوغلو اسفراینی نخستین شاعر شناخته شده زبان ترکی آذربایجانی به شمار می‌آید؛ و در شعرهایش حسن اوغلی تخلص می‌کرد. اولین غزلی که به زبان ترکی آذربایجانی موجود است شعریست با مطلع زیر که متعلق به عزالدین حسن اوغلو می‌باشد:

آپاردی کؤنلومو بیر خوش قمر اوز جان‌فزا دیلبر