ادتاج اتحادیه دمکراتیک ترک آذربایجان جنوبی
گادتب: «یکی از اصلاحات اساسی و اقدامات خردمندانه اولیای ارومیه در شهر احداث خیابان ( در اورمیه ) بود از آنجا که وضع شهر فرسوده شده و کوچه های طویل و پیچ و خمدار استعداد خود را در مقابل وسایل نقلیه از دست داده و مردم به وجود وسایل نقلیه و ایاب و ذهاب احتیاج داشتند این بود که تقاضای احداث خیابان را نمودند و در این مورد کمیسیونی به نام کمیسیون بلدی ( شهرداری ) تشکیل گردید و اعضای آن عبارت بودند از :
۱- آقای رحمت الله معتمد الوزراه رئیس بلدیه و رئیس کمیسیون بلدیه
۲- آقای موسی آقا اجاق عضو
۳- میرزا خلیل افشار عضو
۴- محمد تمدن عضو
۵- شالچی احمدی عضو
۶- یک نفر دیگر عضو
کمیسیون با در نظر گرفتن علاقه و فعالیت سردار سپه در عمران و آبادی کشور که نتایج درخشانی داشت و با توجه به اینکه ارومیه نیز به موازات ترقی و تکامل سایر شهرها پیشرفت نماید و باز با توجه به اینکه قسمت اعظم نقاط مخروبه شهر با ایجاد خیابان های آباد و معمور شده و عمران و آبادی آن مانع خسارت سنگین آینده خواهد شد به توافق رسید و احداث خیابان ها تصویب شد و ومقرر گردید که هزینه آن از طرف مردم بصورت اعانه و حق تشریف تامین شود و برای اجرای خیابان کشی نیز از ملا زین العابدین ( از معماران بصیر و زبر دست و صحیح العمل و بی نظیر ) دعوت به عمل آید و در اندک مدت نام برده اولین خیابان نمونه را در این شهر به نام خیابان پهلوی پیاده نمود در اینجا باید از کوششهای بیدریغ سرهنگ و رئیس بلدیه ( معتمد الوزراره ) نیز و معمار بصیر و چیره دست تشکر کنیم .
اهالی ارومیه به علت دیدن فراز و نشیب های خطرناک و حوادث بیشمار و تلخ تاریخی حالا که خود را آزاد و در کمال امنیت میدیدند ، میخواستند با تمام قوا در پیشرفت شهر و کشور خود بکوشند و پایه های اساسی آنرا چنان محکم نمایند که دیگر هرگز در برابر سیل و طوفان حوادث داخلی و خارجی غافلگیر نشده و قدرت استقامت و دفاعی خود را از دست ندهند .»( تمدن، محمد، اوضاع ایران در جنگ اول یا تاریخ رضائیه، موسسه مطبوعاتی تمدن، اورمیه، ۱۳۵۰،ص: ۴۰۱ الی ۴۰۲)
« با طراحی انجام شده بخشی از ساختمانها و محوطه تعدادی از اماکن مقدس و منجمله منازل مسکونی و محل کسب و تجارت بعضی از اهالی در مسیر خیابان کشی قرار می گرفت و می بایست در این خصوص رفع و تخریب می شدند، پیش آمدن این وضعیت تا آن تاریخ در اورمیه سابقه نداشته است لذا مسولین امور عمرانی در اجرا این طرح و مصوبه دچار مخمصه می گردند.
با توجه به اینکه اماکن قرار گرفته در این مسیر جزو مراکز قدیمی و مورد علاقه مردم بودند که می توانیم از آنها به مقبره ملا علی ، مسجد آقا علی اشرف، مسجد سردار، مسجد یوردشاه و بخشی از بازار اورمیه اشاره کنیم و تعدادی از علما مشهور شهر این اقدام را مغایر با موازین شرع دانسته و نظریه مخالف داشتند که می توان به آیت الله علی اکبر صدرالفضلا ( امام جماعت مسجد علی اشرف) و میرزا عبدالمطلب اردوبادی و چند نفر دیگر اشاره نمود.
لذا مسولین کمیسیون بلدی به آقایان میرزا محمود اصولی و سید حسین عرب باغی که از مجتهدین روشنفکر و صاحب نفوذ شهر بودند متوسل می شوند و این دو نفر متفقا به بلا مانع بودن اقدامات مزبور فتوی می دهند. و قرار گرفتن مقبره و مسجد در مسیر خیابان را مانعی بر این امر نمی دانند.
در این زمینه فتوای مرحوم عرب باغی در دی ماه ۱۳۰۳ به صورت اعلامیه در مطبعه تمدن چاپ و در سطح شهر منتشر می شود. لذا برنامه خیابان کشی شروع و در مسیر تعریض این خیابان مقبره ملا علی بطور کامل و بخش های وسیعی از مسجدهای علی اشرف و یوردشاه و بخش کمی از مسجد شردار و یک کاروانسرای تجارتی بزرگ و یک حمام تاریخی تخریب و به خیابان اصلی اورمیه ملحق می شوند». (خردمند، محمدرضا، گذر آفتاب نگاهی بر زمانه و شرح حال آیت الله سید حسین عرب باغی ارومی، ص: ۲۷۵)
