ادتاج اتحادیه دمکراتیک ترک آذربایجان جنوبی
گادتب: کل آذربایجان بجز مقاطع کوتاهی از سال 1288 شمسی در اشغال روسها بود تا شروع جنگ جهانی اول که با ورود دولت عثمانی به جنگ، قوای عثمانی نگران از حملات روسها از سمت غرب وارد آذربایجان شده و پس از نبرد مشهور دیلمان در اردیبهشت 1294 شمسی که منجر به شکست قطعی عثمانی و تخلیه آذربایجان توسط قوای عثمانی شد کل منطقه آذربایجان به اشغال روسها درآمد.
با تحریک روسها، میسیونرهای مسیحی و آمریکایی ها و فرانسوی ها، مسیحیان عثمانی ( ارامنه و آشوری ها) به عثمانی اعلان جنگ دادند و با این اعلان رسمی جنگ به نفع روسها، اوضاع در شرق عثمانی بهم ریخت و عثمانی مجبور به سرکوب ارامنه و آشوریهای عثمانی که جیلو نامیده می شدند گردید. این سرکوبی که به اصطلاح غلط « قتل عام ارامنه» نامیده می شود، مسیحیان عثمانی را وادار کرد تا به آذربایجان تحت تسلط روسها فرار کنند. دهها هزار نفر جیلو از عثمانی به سلماس و اورمیه ریخته و در آن شرایط بسیار بحرانی و جنگی تحت حمایت مردم نجیب آذربایجان قرار گرفتند. ولی چه فایده که جیلوها با همکاری جمعی از مسیحیان ماجراجوی اورمیه و سلماس با تحریک فرانسه، روس و انگلیس دستجات مسلحی راه انداخته و با کشتار اهالی غرب آذربایجان از جمله اورمیه و سلماس درصدد تشکیل وطن مسیحی در غرب آذربایجان برآمدند.
کشتار اهالی مظلوم تا اواخر بهار 1297 ادامه داشت تا اینکه خبر حرکت دستجات قشون عثمانی برای سرکوب شورشیان آذربایجان به گوش سرکردگان مسیحیان رسید. برای جلوگیری از این کار تیرماه 1297 آندرانیک ارمنی در راس هزاران ارمنی مسلح به خوی حمله کرده تا مانع ورود قشون عثمانی از طریق دره قطور باشد. این کار با هوشیاری اهالی غیور خوی ناکام ماند و سیل قوای عثمانی برای تنبیه شورشیان وارد خوی شده و از آنجا سلماس و اورمیه اوایل مرداد 1297 نیز پاکسازی شد.
ماجراجویان ارمنی و آشوری نیز از ترس تنبیه از آذربایجان فرار کردند. مسیحیان با راهنمایی انگلیسی ها از طریق قوشاچای، صایین قالا به همدان رفته و از آنجا در شهر بعقوبه عراق ساکن شدند تا بعدها با سازماندهی انگلیسی ها باز هم به شرارت بپردازند.مسیحیان پناهنده به انگلیسی ها چون وعده های انگلیسیها را دروغین یافتند درصدد برگشتن به آذربایجان و زندگی با همشهریان مسلمانشان برآمدند.
حداقل 5 سال، تلگرافات، نامه ها و اظهار توبه این افراد به دولت ایران مبنی بر بازگشت به روستاها و محل سکونتشان سودی نبخشید و دولت ایران شدیدترین تنبیهات را برای این دسته اعمال می کرد. ( متن نامه ها در اختیار اینجانب می باشد.) به تدریج با تثبیت اوضاع و رفع نگرانی مردم آذربایجان وهماهنگی با اهالی، اجازه بازگشت تدریجی مسیحیانی که مستقیما در جرم و جنایت دستی نداشتند صادر شد.
از سال حدود 1305 دستجات مسیحی شرمگین از ماجراجویی وارد اورمیه و سلماس شده شبانه و دزدکی به خانه های خود برمی گشتند. این افراد تا مدتها نمی توانستند چشم در چشم همسایگانی نگاه کنند که حتی در اوضاع بد جنگ هوای این همشهریان خود را نگه داشته بودند ولی نجابت اهالی آذربایجان برای پذیرش نادمین مسیحی فوق العاده بود.
گرچه سالیان زیادی طول کشید تا اعتماد اهالی اورمیه و سلماس و کلا غرب آذربایجان به مسیحیان بازگردد ولی بالاخره خوب یا بد، دستجات مسیحی با همکاری سخاوتمندانه اهالی آذربایجان وارد چرخه زندگی و فعالیتهای روزمره خود شدند.
امروزه تعداد کثیری از نوادگان این مسیحیان آشوری و ارمنی اعم از زن و مرد، محصل و دانشجو، فرهنگی و صنعتگر، تجار و فعالان کشاورزی و اجتماعی ضمن پاسداشت فرهنگ خود، در جامعه دینامیک و طرفدار حقوق بشر آذربایجان به زندگی می پردازند. 14 آبان 1399
