دکتر توحید ملک زاده: نگاهی به کتاب ایران « مباحث اقلیم، مردم، اقتصاد، اجتماعی، موسسات مدنی، عادتهای ملی و اوصاف دیگر…»

گادتب: کتاب ایران « مباحث اقلیم، مردم، اقتصاد، اجتماعی، موسسات مدنی، عادتهای ملی و اوصاف دیگر…» اثر دکتر فخرالدین شوکت تاریخ چاپ در ترکیه ۱۹۲۵ توسط پروفسور دریا اورس رئیس اسبق موسسه عالی فرهنگ، زبان و تاریخ آتاتورک و سفیرکبیر فعلی ترکیه در تهران در سال ۲۰۱۷ توسط موسسه تاریخ ترک منتشر شد. دریا اورس پروفسور زبان فارسی بوده و نامی آشنا در محافل علمی ترکیه و ایران دارد. در بنیه این موسسه عظیم چهار موسسه بزرگ دیگر شامل: مرکز تحقیقات آتاتورک، مرکز فرهنگی آتاتورک، موسسه زبان ترکی و موسسه تاریخ ترک به فعالیتهای علمی و فرهنگی خود ادامه می دهند.

در دوران قاجاریه پرداختن به اوضاع ایران و مطالعات علمی درباره این همسایه شرقی یکی از اولویتهای دولت عثمانی بود بطوریکه در این سالها سفارتنامهها، تاریخ ادبیات، گزارشهای نظانی و مرزی، یادداشتهای سیاحان و حتی ترجمه بعضی از مطالعات در غرب در مملکت عثمانی و عمدتا توسط نهادهای دولتی چاپ و منتشر می شد.

پروفسور اورس توانسته لیست ۴۵ عدد از این گزارشها را تهیه کند که یکی از این گزارشها به نام « ایران آذربایجانی تدقیق راپورو» که در سال ۱۹۲۷ در آنکارا چاپ شده بود توسط اینجانب تحت عنوان جدید « آذربایجان در اوایل دوره پهلوی» در سال توسط انتشارات اختر تبریز ۱۳۸۸ چاپ شد.

کتاب ایران « مباحث اقلیم، مردم…» قبلا در مجله وارلیق منتشره در ساری قامیش به تاریخ ۱۹۲۳ به صورت سلسله وار چاپ شده بود ولی در سال ۱۹۲۵ توانست به صورت کتاب چاپ و منتشر شود. از بیوگرافی نویسنده کتاب یعنی دکتر فخرالدین شوکت اطلاعی در دست نیست ولی با توجه به چاپ اولیه نوشته هایش در ساری قامیش محتملا از اهالی فرهیخته ارضروم، قارص و یا اردهان بوده است.

از محتوای اثر چنین برمی اید که دکتر شوکت با مدرک پزشکی از سالهای ۱۹۰۰ تا ۱۹۲۵ متمادیا یا منقطع در ایران بوده ولی علت سکونت خود را بیان نمی کند. وی در مقدمه کتاب متذکر می شود که شناخت ایران برای عثمانی از شناخت عثمانی به غرب واجبتر و مهمتر است.

این کتاب حاوی اطلاعات بسیار ذیقیمت در ۱۴ فصل در ۱۴۵ صفحه تنظیم شده که در هر فصل زیرفصلهایی نیز دیده می شود. در این فصول، دکتر شوکت به عنوان ناظری دقیق به موضوعات مبتلابه اقتصادی، سیاسی و اجتماعی ایران پرداخته.

فصلهای کتاب بدین شرح است:

جغرافیا و اقلیم ۲- جمعیت و عشایر ۳- محصولات کشاورزی ، حیوانی و معدنی ۴- صنایع ۵- گردشگری در ایران ۶- شهرهای ایران ۷- اداره کشور ۸- دین و مذهب ۹- پزشکی و امور بهداشتی ۱۰- فرهنگ ایران ۱۱- امتیازات واگذار شده به روس۱۲- امتیازات واگذار شده به انگلیس ۱۳- سیاست ۱۴ مقایسه اوضاع اجتماعی ترکان و فارسها در ایران.

وی در این کتاب ضمن بررسی خصوصیات زبانی و فرهنگی ترکان ایران به ادعاهای پاره ای از منورهای فارس درباره تحمیل زبان ترکی به آذربایجان را بررسی و رد می کند. امید است این کتاب بزودی ترجمه شده و در دسترس عموم قرار گیرد.

۳ اردیبهشت ۱۳۹۸