دکتر توحید ملک زاده: هورری ها ( ترکان باستان ۴۰۰۰ سال قبل) در آذربایجان

گادتب: به استناد یافته های باستانشناسی هورری ها اولین قوم مشخص صاحب دولت در آذربایجان بودند. اقوامی که به زبان هوریانی hurrohe – از زیرگروههای زبانهای التصاقی، هم خانواده با زبان ترکی- سخن می گفتند چهار هزار سال قبل ( هزاره دوم قبل از میلاد ) در آذربایجان، آناطولی و شمال بین النهرین پراکنده بودند.

هورری ها سالیان بعد در اثر تغییر و تحولات سیاسی و اجتماعی به نام «میتانی» تن در دادند و در تاریخ آذربایجان به شکل «میتانی» ها ظاهر شدند. این تغییر و تحول اسامی در تاریخ عمومی ترک بسیار رایج است و مثالهای بیشمار دارد. میتانی ها را هرودوت «ماتی نر» ، استرابون «ماتیانر» نامیده اند. این نام در تورات «میدیان» و در قرآن در سوره اعراف آیه ۸۵ به شکل «مدین» آمده است.

علاوه بر بسیاری از مظاهر بارز تمدن هورری ها و میراث فرهنگی این قوم پروتوتورک در آذربایجان و آناطولی معاصر معروفیت این قوم در پرورش اسبهای اصیل – ماشین جنگی آنروزگار – شهره عام و خاص بوده است. انها وسایل و لوازم خانگی خود را با نقش اسب تزئین می کرده و از آن لذت می بردند. چارلز‌بورنی رئیس هیئت حفاران هفتوان تپه سلماس از نمونه ای منقوش سفالی یک ارابه با دو اسب مربوط به تمدن هوریان در سلماس گزارش می دهد و به احتمال زیاد امروزه در موزه های اورپایی استقرار یافته است.

در سال ۱۹۲۴ میلادی نیزدرناحیه ماکو ظرفی به شکل اسب پیدا شده است که پاهای آن شکسته بود. در روی این ظرف گلی پخته شده نیز تزئینات زین و برگ دیده می شود. روی دهانه آن یک گل سه پر نقش شده بود. روپوش اسب بصورت نمدی با نقوش متعدد و با نهایت دقت مجسم گردیده بود. موضوع نقوش روپوش ، مجلس شکاری است. اسبی به دنبال گوزنی روان است و پرندگانی که در میان گل های مصنوعی نقش شده است در پروازند.

گفتنی است در سنت ترکها ، اسب وفادارترین رفیق ، یار و شریک پیروزی ها ، هشدار دهنده و مشاور ، رهاننده قهرمان و هم شأن او شمرده می شده است. اسبها نیز همچون جنگاوران در پایان جنگها طی تشریفاتی خاص به خاک سپرده می شدند. هم اکنون چند گور اسب در آناطولی وجود دارد که زیارت می شوند.

در آذربایجان نیز مکانهای مقدسی محل غیب اسب افراد نامی آذربایجان شمرده می شود مانند دریاچه ساوالان محل غیب اسب بابک. پدر گرامر زبان ترکی «محمود کاشغری» در کتاب دیوانلغات الترک نیز اسب را «بال ترک» نامیده و عبدالرشید بن صالح بن نوری باکویی مؤلف کتاب «تلخیص الاثار فی عجایب القطار» نوشته است که تغزغزها ( ترکان اوغوز ) اسب را می پرستیدند. در افسانه های ترکی نیز سخن از اسب فراوان رفته است. در داستان شاه اسماعیل ، وی از شکم و اسب او یعنی «قمردایی» از پوست سیبی که درویش «عدیل شاه» عقیم می دهد متولد می شود. پیوند قمردایی با شاه‌اسماعیل یادآور پیوند قیرات با کوراوغلو است.

در داستان بابک نیز داریم که اسب بابک هر سال در روز مرگ وی از ساوالان بیرون آمده به یاد بابک شیهه ای کشیده و دوباره به دریاچه بالای کوه فرو می رود. در افسانه «وفالی آت» یکی از داستانهای آذربایجانی اسب باملیک ممد سخن می گوید و او را از خطرات آگاه و راهنمایی اش می کند. در افسانه های ترکان یاکوت در سیبری اسبهای بهادران از سرزمین آفتاب می آیند و با قهرمانان سخن گفته و انها را از مهلکه رها می کنند. اسب کؤگودی مرگن قهرمان داستان آلتای ، «ماآدای قارا» نیز با او حرف می زند.

اسب در طول تاریخ ثروت گرانقیمت ترکان از جمله مردم آذربایجان بوده است. وجود این ثروت و همچنین سنگهای قیمتی و مستحکم فراوان سبب شده بود که اقوام تجاوزگر آشوری هر از چند گاهی برای بدست آوردن غنایم جنگی – اسب و سنگ و چوب – به آذربایجان حمله کرده و سبب خرابی ها و خسارات فراوان شوند. لوحه ای از تیگلات پلاسر اول ( ۱۱۱۴ – ۱۰۷۶ ق.م ) این موضوع را به خوبی بیان می کند. هورری ها چند صد سال در تاریخ ، مستقل و سربلند زیستند تا اینکه آشوری ها توانستند انها را مغلوب کنند. ۵ بهمن ۱۳۹۷