رضا مردانی بولداجی: شهرها و روستاهای تورک استان چهارمحال و بختیاری

گادتب: از شهرهای تورک منطقه چهارمحال می‌توان به بلداجی (پایتخت گز کشور) ، سامان (بیشترین تولید بادام کشور ۳۰درصد بادام کل کشور) ، بن، فرادنبه، سفید دشت (صنعتی ترین شهر استان) ، جونقان، طاقانک، سودجان ، شهرک (کیان, با تاریخ چند هزار ساله) اشاره کنیم. اکثریت جمعیت شهرهای بروجن و نقنه نیز جمعیت تورک هستند.

از بین این شهرها، بن و سامان و بروجن  به عنوان مرکز شهرستان و بولداجی و جونقان به عنوان مرکز بخش می‌باشند.

از روستاهای تورک منطقه چهارمحال نیز می‌توان به آق بلاغ بولداجی، عطاکله (اسلام آباد) و امام قیص و بخشی از جمعیت روستاهای له دراز و سولیگان و بید قطار گندمان شهرستان بروجن، قلعه تک شهرستان کیار، روستاهای یان چشمه، حیدری، آزادگان، پهنا، تومانک، لارک، بارده، بخشی از جمالو شهرستان بن و روستاهای هوره، چم جنگل، چم خلیفه، سوادجان، ایل‌بیگی، چم جنگ، شوراب، صغیر، محمدآباد، چلوان، چم زین، چم خرم، کاهکش، چم ناز، قراقوش، گرمدره، صادق آباد، قوچان، مارکده، یاسه چای (یاسا چای، روستای نمونه گردشگری ) ، دشتی و چم کاکا شهرستان سامان و روستاهای هرچگان، پیر بلوط ، کاکلک، بهرام آباد، مرغملک (بیشترین تنوع تباری ترک در قیاس با دیگر شهرها و روستاهای استان، بیشترین مهاجر به اصفهان به نسبت جمعیت در استان دارای ۹برابر جمعیت ساکن روستا مهاجر به استان اصفهان طی ۴دهه ) ، اوچ بوغاز، اشکفتک، آق بلاغ شهرستان شهرکرد و بخشی از جمعیت شهر شهرکرد، و ده ترکان جوانمردی لردگان ( از طایفه تورک علی صالح خان بیات) اشاره کنیم. امروزه به نظر می‌رسد بعضی ازشهرها و روستاها در شهرستانهای اردل و کیار و فارسان بخشی از جمعیت ساکن در آنها هر چند به گویش بختیاری صحبت می‌کنند اما اصالتا از تورک‌ها باشند. در روستای چهراز ناغان بازمانده‌ای از طایفه تورک چهرازی هستند که امروزه بختیاری صحبت می‌کنند و بیشتر آنها به خوزستان مهاجرت کردند.

همچین مناطق وسیع و گسترده اردل و دشتک و آلیکوه و پشت کوه و.. طبق مدارک موجود در اواخر دوره صفوی از طرف ایل تورک بولوردی به ایل لر بختیاری واگذار شد و جمعیت ساکن کنونی این مناطق گسترده ( نوزده درصد از وسعت استان ) و طی دهه های بعد رفته رفته از سکنه تورک خالی و بختیاری نشین شدند.

همچنین بخش چلگرد و بخش آباد شهرستان کوهرنگ و همچنین مناطق بسیاری از شهرستان کیار و همینطور مناطقی از روستاهای خاکی از دهستان مرغملک در اواخر قرن نوزده از طرف دولت وقت به بختیاری واگذار شده و رفته رفته بختیاری نشین شد.

همچینین میتوان به تغییرات وسیع جمعیتی طی انقلاب سفید محمد رضا شاه در دهه ۳۰ اشاره کرد که بخش های وسیعی از استان را از تورک ها خالی و کوچاندن آنها به استانهای دیگر و جایگزینی با لرهای بختیاری اشاره نمود از جمله روستاهایی از بخش چلگرد و بخش آباد شهرستان کوهرنگ و همچنین روستاهای تابع چشمه دیمه از شهرستان کوهرنگ و همچنین روستاهای تابع سودجان و خاکی مرغملک و بسیاری از مناطق تورک های لرکی که به خوزستان کوچانده شدند و با بختیاری ها جایگزین شدند مانند بخش های وسیعی از لردگان و کیار و اردل و صمصامی کوهرنگ و…

در نزدیکی چهراز روستایی به نام جغدان وجود دارد که سنگی معروف به برد لرکی یادگار مردمان ایل تورک لرکی ساکن در این روستا بوده است که توسط کریم ملک جغدان از خوانین ایل تورک لرکی خریداری می‌شود.

کوه لرک نیز مابین رودخانه دوپلان و ارمند یادگار حضور ایل تورک لرکی در این منطقه می‌باشد.

ناغان نیز در تملک ایل تورک بولوئردی بوده است.

در دهستان چغاخور نیز فامیلهایی همچون تورکی در روستای آورگان و افشار گلوگرد بازمانده تورک‌ها هستند که امروزه بختیاری صحبت می‌کنند.

از اسامی اماکن تورکی چغاخور می‌توان به نام چغاخور (منبع: ایل بختیاری و تاریخ بختیاری)، چغایورت، آلوقره اشاره کنیم. تنگ سیاه چغاخور نیز مربوط به شخصی به نام قارا کاکا (کاکا سیاه) بوده است. نام روستاهای سیبک و کلبی بگ نیز برگرفته از سی بگ ( نامی تورکی) و کلبعلی بگ بولوئردی است.

در سبز کوه نیز اسامی تورکی برجای مانده‌اند که می‌توان به یوغون سو و گیگ تپه اشاره کنیم.

روستای دورک اناری نیز به گفته اهالی روستا سابقا سکونتگاه تورکان بوده است و نام روستا برگرفته از نام ایلی تورک به نام دیرک می‌باشد به مانند روستای چهراز که نامش برگرفته از نام ایلی تورک به نام چهراز می‌باشد.

شهر گهرو نیز سکونت گاه ایل تورک قشقایی در دوره کریم خان زند بوده است که امروزه نام برخی مزارع گهرو با نام تورکی یادگار آن دوره می‌باشد.

بخش گندمان نیز دارای اسامی مکانهایی با اسامی تورکی می‌باشد که می‌توان به قلعه کیچن، شاه بولاغی، قزل‌گیل، آغ داش، کوه دودلو، گدار کوک، گوشنگلی، کوه عالی شاملو، رودخانه کزن، سولی گان…اشاره نمود. در روستای گردبیشه جایی معروف به قاش جاجوها است. در

لغت نامه دهخدا جاج نام شهری در تورکستان می‌باشد. با توجه به مهاجرت اقوام تورک به ایران و به ویژه به چهارمحال بعید نمی‌باشد که اقوامی از شهر جاج تورکستان به این مکان آمده و محدوده‌ای را به خود اختصاص داده باشند. در زبان تورکی به قلمرو قاش / کش گفته می‌شود.

نام گردبیشه نیز تورکی به نظر می‌آید چرا که در زبان تورکی صفت مقدم بر اسم می‌آید و اگر این نام فارسی یا بختیاری بوده باید به صورت بیشه گرد باشد.

از اسامی اماکن تورکی در بولداجی می‌توان به آغ چشمه، آغ بولاغ، آغ تورپاق، یالانچی چشمه، قوش پخی، ایکی قولاق، اورتا چیمن، بزیال، اوغار، قارا پوزه، قولیچان، الله قولو، کت رمضان، دلک لقی، قز درختی، یان بولاغی، شورجه، قوش بولاغی، تکمه داش، گریکی چشمه، کمون کشی، شورجه گدکی، ارجنه، شاه تختی، قارا قلات، بیدچاللاری، درویش قارا چللری و… اشاره کرد.