قدمت و معنی لغوی اردبیل

‍‍ گادتب: اردبیل یا ارده بئل شهری است که درمورد قدمت و معنی لغوی آن سخنان زیادی گفته شده است.

گروهی این شهر را دارای سابقه 1500ساله دانسته اند که یک اشتباه محض تاریخی است و معنی لغوی آنرا به کلمه جعلی آرتاویل منسوب داشته اند. (درزبان اوستایی آرتامعنی مقدس و ویل معنی شهر نمی دهد.)

معنی لغوی اردبیل وتاریخ ساخته شدن این شهر می توان به قدیمیترین سنگ نوشته هاومتون قدیمی به زبان تورکی سومری مراجعه کردکه درآنها شهر آرآتا اشاره شده است که بزرگترین ایالت آن دوران بوده است که درزبان تورکی به معنی پدر قهرمان می باشد.

تورکان سومری دارای تمدنی والا وباقدمتی درحدود 7 الی 8 هزارسال می باشند.سومر یک کلمه مرکب تورکی است که ازدوواژه” سوم”به معنی کامل، خالص، توپر، تنومند ودرشت و”آر”به معنی مرد قهرمان وجنگنده تشکیل شده است.

سومر به زبان تورکی باستان معنی مرد کامل می دهد این واژه هنوزهم دراردبیل کاربرد دارد.مثلا طایفه ای دریکی ازروستاهای حوالی اردبیل زندگی می کنند که سومرین( که به غلط ثمرین نوشته می شود.) نام دارد که به شجاعت ودلیری شهره اند،کلمه سومرین ازدو واژه سوم+ارین(آره ن)تشکیل شده که که درزبان تورکی اره ن به معنی مردان می باشد وسومرین معنی مردان کامل می دهد.

همچنین درکلمه سومو یا سومی که یک نان محلی دراردبیل می باشد به این واژه برمی خوریم که در زبان تورکی به معنی نا ن کامل، توپر است. ازاشتراک لغوی زبان تورکی امروزی شهر اردبیل باتورکی سومری کلمه چیبین به معنی مگس می باشد که درتورکی سومری نیز به صورت زیبین به همان معنا آمده است.

کلمه اردبیل یا ارده بئل ازسه واژه “ار” که در زبان تورکی به معنای مرد قهرمان وجنگجو و “ده” در اصل به صورت “دا” و “آدا” بوده است که در اثر قانون هماهنگی اصوات در زبان تورکی، صوت کوتاه و ظریف فتحه را به خود گرفته و به شکل کنونی درآمده.درزبان تورکی سومری به معنی پدرمی باشدکه درتورکی امروزی نیز به صورت آتا،تاتا وده ده درآمده است.

کلمه “بئل” درسرزمینهای تورک نشین بسیاربه کاررفته است :شورابئل ( یاشورقان بئل به معنی کمره شوره زار)، بئلاساغون ( پناهگاهی درکمره کوه)، اربیل ( اربئل به معنی دامنه کوه مرد قهرمان)،بئلداشی (سنگ دامنه کوه)،بیله دره(بیله درق به معنی دماغه کوه وگندمی که در دامنه کوه سالها بماند و مزه اش ازبین برود)و بئلو (نام شهرکی است درسرزمین آرغوی ترکستان که بردامنه کوه آمده کوه آمده است.

در نتیجه معنی کلی ارده بئل درزبان تورکی یعنی دامنه کوه پدر قهرمان یا” سرزمین پدرقهرمان” می باشد.

یازار:مهدی شاهوردی اوغلو

منابع:

1 – دیوان اللغات الترک – محمود کاشغری – 466 ه. ش

2 – فرهنگ زبان آذربایجانی به فارسی – بهزاد بهزادی 1369 ه . ش

3 – تاریخ قدیم ترکان ایران ( ایران تورک لرینین اسکی تاریخی) دکترمحمد تقی زهتابی- 1377 شمسی

4 – نوشته های دکترمحمد علی سجادیه درمجله دانستنیها .