ادتاج اتحادیه دمکراتیک ترک آذربایجان جنوبی
گادتب: چنگیز آیتماتوو، با نام كامل “چنگیز تورکولویچ آیتماتوو”، نویسنده، ادیب، روزنامه‌نگار، نمایشنامه‌نویس، مترجم و سیاستمدار تورک، متولد دسامبر 1928 در دهکده شکر در منطقه تالاس جمهوری قرقیزستان بود.
وی پسر یکی از دولتمردان معروف قرقیزستان بود که طی تصفیه‌های استالینی 1937 دستگیر و بعد از یک سال تیرباران شد. مادرش بازیگر تئاتر بود و به تأثیر از نام قهرمان تاریخ تورک، امپراتور بزرگ تورک، چنگیز خان، نام وی را چنگیز گذاشت.
در 1942، در سن چهارده سالگی، در دهکده خود آغاز به کار کرد. ابتدا در قزاقستان سپس در مؤسسه کشاورزی قرقیزستان (بیشکک) به تحصیل پرداخت و به نوشتن داستانهای کوتاه روی آورد. در 1956 ـ 1958 در «مؤسسه ادبی گورکی» (مسکو) تحصیلات خود را ادامه داد. در 1959 به حزب کمونیست پیوست و در سال‌های 1959 ـ 1989 به‌عنوان خبرنگار برای روزنامه معتبر پراودا کار کرد، آیتماتوو نماینده خلق در شورای عالی (مجلس شوروی) و یکی از اعضای کمیته مرکزی حزب کمونیست نیز بود. او از نوامبر 1990 سفیر شوروی و روسیه در لوکزامبورگ و بعد از استقلال قرقیزستان سفیر کشور خود در ناتو، اتحادیه اروپا و یونسکو بود.
اما فعالیت‌های ادبی آیتماتوو بود که موجب شهرت او به عنوان یکی از برجسته‌ترین نویسندگان غیر روسی‌زبان شوروی گردید. نخستین نوشته‌های او آینده‌ای بود از تصویر پردازی ظریف روانشناختی و فرهنگ جادویی، چشم‌اندازها و شیوه زندگی روستایی جامعه سنتی قرقیزستان [افسانه‌های کوهستانها و استپ‌ها (1963)؛ الوداع گل‌ساری (1963)؛ و کشتی سفید (1973)]. داستانهای جمیله (1958) و معلم اول من (1962) او به‌صورت فیلم درآمدند و تبدیل به آثار کلاسیک سینمای قرقیزستان شدند. درباره داستان جمیله گفته‌اند: شاید در ادبیات جهان در مورد محبت زن و مرد هزاران اثر خلق شده باشد اما هیچ کدام آن صمیمیت و شیرینی جمیله را ندارند، در واقع آیتماتوو در این زمینه روزنه تازه‌ای را بر روی خوانندگان باز کرد.
آیتماتوو نخستین نویسنده تورک [از قرقیزستان] بود که درک فرهنگ مردمی و سنتی قرقیزستان را تا سطح تحلیل‌های روانشناختی ارتقا داد. آیتماتوو در نوشته‌های اخیر خود، با تفاوت‌هایی ظریف بار دیگر به مضامین اولیه خود بازگشت. آیتماتوو در آثار خود تصویر‌های سنتی فرهنگ مردمی قرقیز را با نقش‌مایه‌‌های ادبیات کلاسیک جهان در بافتی از واقعه‌های پرخطر اجتماعی به‌هم می‌آمیزد. [روزی به درازای یک قرن (1980)؛ و تامغای کاساندرا (1995)، سیب سرخ (1964)، رویاهای ماده گرگ (1986)، ابری که با چنگیز خان قهر بود (1990) و…]. اغلب رمانهای او، که توسط استودیوی فیلمسازی قرقیزستان به‌صورت فیلم درآمده‌اند، تأثیری نیرومند بر شکل‌گیری جهان‌بینی تورک‌های قرقیزستان داشته‌اند. او در آثار خود در چارچوبی محدود و با زبانی “سربسته” از نظام شوروی انتقاد می‌کرد.
مهم ترین اثری که بدون شک آیتماتوو را در سطح جهانی مطرح کرد، بی تردید رمان «روزی به درازای یک قرن» وی بود که در این رمان به مسأله هویت ملی و ضد ملی و مانقورت و مانقورتیسم پرداخته است. این رمان که آمیزه‌ای از واقعیت و تخیل است در سه زمان، گذشته، حال و آینده انشا شده و در واقع نویسنده داد سخن را داده است.
آیتماتوو در دوران پس از شوروی قرقیزستان همچنان به‌عنوان یکی از محبوب‌ترین نویسندگان و سیاستمداران قرقیزستان باقی ماند.
آیتماتوو هم در اتحاد شوروی و هم در میان کشورهای مستقل مشترک‌المنافع کنونی، یکی از معروف‌ترین نویسندگان غیر روس است. او دارای شهرتی بین‌المللی است و داستانهای کوتاه و رمانهای او به 130 زبان و با شمارگانی کلی 40 میلیون نسخه منتشر شده‌اند. وی برنده جایزه ادبی “قلب طلایی” نیز بود.
در سال 2008 نیز در قرقیزستان به مناسبت هشتادمین سالگرد تولد او، سال آیتماتوو اعلام شد که نویسنده سرشناس در 10 ژوئن همان سال در نورنبرگ آلمان دار فانی را وداع گفت و در گورستان آتا-بیت (مزار پدری – بابا مزاری) بیشکک به خاک سپرده شد.
آیتماتوو نام خود را در تاریخ و ادبیات تورک جاویدانه کرد و هیچ نویسنده دیگری در قرقیزستان و شوروی سابق شهرت و جایگاه او را کسب نکرد.
اتحاد در زبان، اندیشه و عمل در دنیای تورک؛ از آرزوهای آیتماتوو بود. وی طرفدار سرسخت اتحاد دنیای تورک بود و به‌کارگیری یک زبان ادبی مشترک در جهان تورک را توصیه می‌کرد.
