ادتاج اتحادیه دمکراتیک ترک آذربایجان جنوبی
گادتب: روند فکری که باعث شد تورکها از موضع انحصار هویتی اسلامی صرف گذر نموده و با هویت ملی تورکی به شناخت و معرفی خود بپردازند و در نتیجه خواستار استقلال و رهایی ملی خود گردند روندی فکری فرهنگی و سیاسی بود. اگر این روند به وجود نمی آمد ما شاهد روز پر شکوه و سراسر افتخار 28مای (استقلال آزربایجان و تشکیل جمهوری آزربایجان در سال 1918 نمی شدیم) در کنار تحولات جهانی و ورود فکر دولت_ملت به آزربایجان و ناتوانی سیستم روسی در درک، پاسخگویی و اعطای حقوق ملی به ملت تورک نباید از تلاشهای فکری_فرهنگی و سیاسی؛ هدفمند، سازمانی، گسترده و عمیق شخصیتهای ملی در آزربایجان و سراسر جهان تورک غافل گردیم. نقش احزاب، مطبوعات، مدارس نوین، کتب، همایشها و سخنرانی های شخصیت‌ها و بزرگان ملی گرای تورک در بیداری و سازماندهی ملت تورک در راستای استقلال ملی بسیار مهم و تعیین کننده بود.
در طول یک مدت نه چندان طولانی ملّیون آزربایجان توانستند با انضباط فکری و وحدت رویه و مخاطب قرار دادن ملت با توجه به بنیانهای ملی تورکی آزربایجانی و استفاده از افکار و روشهای مدرن و به روز ملت تورک آزربایجان را برای استقلال و تشکیل دولت ملی آماده سازند. نقش بزرگان و نوابغی همچون اسماعیل بی قاسپیرالی، ضیاء گؤک آلپ، ذکی ولدی دوغان، یوسف آکچورا، انور پاشا و… در جهان تورک و نیز بزرگانی همچون علی بی حسین زاده، احمد آغا اوغلو، نصیب یوسف بیلی، فتح علی خان خویلو، حسین جاوید، احمد جواد، اوزئییر حاجی بیلی،علی مردان توپچو باشی و…. و نیز محمد امین رسول زاده کبیر در آزربایجان فوق العاده مهم و تعین کننده بود.
اینبار آزربایجان توانست با تکیه به هویت ملی، تورکی آزربایجانی خود و با قبول اندیشه های جدید و هماهنگ با جهان پیشرفته به بنیان نهادن ساختاری مدرن بپردازد که اگر استیلا و تجاوز وحشیانه روسیه شوروی نبود شاید امروز جمهوری آزربایجان بزرگترین و شاخص ترین الگوی رفتاری و حکومتی برای بسیاری از ملل و جوامع جهان می گردید.
28 مای نتیجه تفاهم نخبگان و جامعه آزربایجانی حول محور مفاهیم و ارزشهای وطن پرستی، ملت دوستی، آزادی خواهی، دموکراسی طلبی و نو گرایی و تلاش و فداکاری بی منت، آگاهانه، برنامه ریزی شده، سامان یافته و صمیمانه در راه تحقق اهداف ملت گرایی، استقلال طلبی و آزادی خواهی و ایجاد و بنیانگذاری حاکمیت ملی بود.
امروز بخش جنوبی آزربایجان بیش از هر زمان و مقطعی به افکار و روشهای بزرگان و پدران بنیانگذار جمهوری آزربایجان در سال 1918 احتیاج دارد.
چرا که جمهوری آزربایجان الگویی موفق، مثبت و پر افتخار است که شرایط اجتماعی و سیاسی و روند تأسیس آن بسیار شبیه به شرایط و اوضاع موجود در بخش جنوبی آزربایجان است.
