ادتاج اتحادیه دمکراتیک ترک آذربایجان جنوبی
گادتب: قبل از هر چیزی گفتنی است مابین سالهای شکست دولت عثمانی در سال ۱۹۱۸/ ۱۲۹۷شمسی تا ۱۹۲۳/ ۱۳۰۲ شمسی یعنی اعلان موجودیت دولت جمهوری ترکیه، کشور عثمانی دو دولت داشت. دولتی در استانبول اشغال شده توسط متفقین و دولت ملی به رهبری غازی مصطفی کمال یعنی آتاتورک بعدی.. سیاست خارجی این دولتها براساس نظم خاصی نبود چون ماهیتا دولتی وجود نداشت. استانبول زیر یوغ اشغال بود و آنکارا به فکر بیرون راندن اشغالگران آنهم با خزانه خالی. آذربایجانیها نیز از نبود دولت خشن تزاری در سرزمینشان استفاده کرده و پارلمانی تشکیل دادند.اعلامیه استقلال آذربایجان نیز نه در باکو بلکه در تفلیس امضا شد و اولین دولتشان نیز نه در باکوی اشغال شده بلکه در گنجه مستقر شد.
در آن زمان استقلال آذربایجان از طرف ملیون عثمانی در آنکارا حمایت شد و آذربایجان نیز از نفوذ آنها برای پایان حملات ارامنه و بلشویکها استفاده می کرد. با اتمام جنگ جهانی اول براساس تعهدات عثمانی مغلوب کل قوای عثمانی می بایست آذربایجان را تخلیه و بجای آنها قوای انگلیس وارد باکو شوند. انگلیس نیز با توجه به سیستم دموکراتیک و پارلمانتاری آذربایجان این کشور را به صورت دفاکتو به رسمیت شناخت. رسول زاده، فتحعلی خان خویسکی و همفکرانش خرسند از این به رسمیت شناختن در فکر استحکام بخشی دولت خود بودند در حالیکه بالشویکها برای ادامه حیاتشان به نفت باکو احتیاج داشتند.
در عثمانی هم قوای ملیون در وضع خوبی نبودند و در چند جبهه با اشغالگران جنگ می کردند. قوای یونانی به صدکیلومتری آنکارا رسیده بودند و تپه ها و استحکامات دو طرف در یک روز حتی چند دفعه دست بدست می شد. در این اوضاع و احوال بالشویکها با شعارهای فریبنده پیشروی می کردند.برابری، عدالت، مبارزه با امپریالیسم و غیره بسیاری از مبارزین حتی فرمانده کل عثمانی مغلوب،انورپاشای تبعیدی و زکی ولیدی طوغان باشقورد را هم بخود جذب کرده بود. در آذربایجان نیز حزب چپگرایی از اینها حمایت می کرد. در درون سران قوای ملیه عثمانی، خلیل پاشا نیز از هواداران این بالشویکها بود. بالشویکهای حیله گر در همه جا اعلام می کردند که درصدد کمک به ملیون آناطولی ضد استعمار انگلیس هستند و برای کمک به آناطولی و قوای آتاتورک، لازم است از خاک آذربایجان بگذرند. دولت محمدامین رسول زاده در یک مخمصه قرار داشت.حزب مساوات می دانست کمک بالشویکها به آتاتورک بلوفی بیش نیست ولی نمی توانست پارلمان آذربایجان را قانع کند. قوای بالشویک در دروازه های آذربایجان بود که اولتیماتوم تسلیم حاکمیت آذربایجان به گروههای چپگرا به باکو واصل شد.پس از چندین ساعت طولانی مذاکره، پارلمان آذربایجان اولتیماتوم بالشویکها را پذیرفت و قوای بالشویک وارد باکو شده و با تصرف باکو آرزوی لنین برای تصرف منابع نفتی منحصر بفرد باکو برآورده شد. دولت سوسیالیستی آذربایجان اعلام موجودیت کرد.
رسول زاده دستگیر شده به مسکو فرستاده شد، فتحعلی خویسکی در تفلیس توسط ارامنه ترور و شهید شد و سران مساوات به ایران و ترکیه گریختند. چند ماه بعد بلشویکها به ایروان و تفلیس رسیدند و دولت های بلشویکی در آنجاها هم تاسیس شد. پس از تصرف این مناطق نه کمکی از شوروی به انکارا شد و نه درخواستی از انها به مسکو اعلام شد. یکسال بعد از تصرف ممالک فوق الذکر توسط بالشویکها یعنی ۱۹۲۱/ ۱۳۰۰ شمسی، مرزهای آنجا با دولت مستقر در آنکارا با پیمان قارص مشخص شد. یکسال بعد قوای ملی با مرکزیت آنکارا در جنگهای استقلال پیروز شد و برطبق پیمان لوزان قوای غالب متفقین مجبور به پذیرش وجود دولت آنکارا شدند و دولت استانبول بخودی خود حذف گردید. در آبان ۱۳۰۲ دولت ترکیه توسط مجلس ترکیه اعلان شد در حالیکه در مرزهای شرقی کشور کمونیستی حضور داشت. دولتی که حضورش هفتاد سال ادامه داشت.دوستی ترکیه و شوروی تا شروع جنگ جهانی دوم کجدار و مریض ادامه داشت تا اینکه با حاکمیت استالین و ادعای ارضی شوروی به قارص و اردهان و بغازهای استانبول، ترکیه مجبورا وارد ناتو شد تا از تهدیدات شوروی در امان ماند….
