ادتاج اتحادیه دمکراتیک ترک آذربایجان جنوبی
گادتب: با آغاز ریخته‌گری و فلزکاری آهن در هزاره دوم پیش از میلاد در آناتولی یا قفقاز، این فلز در کمتر از هزار سال جای ابزار و جنگ‌افزارهای برنزی را گرفت. برای همین به سده‌های پانزدهم تا هشتم قبل از میلاد عصرآهن می‌گویند.
در این دوره مناطق شرقی ترکیه، جنوب قفقاز و آذربایجان از حیث نوع تدفین و معماری، فرهنگ یکسانی داشته‌اند که گورهای پشته‌ای بارزترین بقایای آن دوره در منطقه ما هستند. این گورها در حواشی غربی و شرقی آذربایجان بیشتر دیده می‌شوند که گورهای حاشیه غربی آذربایجان در غرب خوی و شمال‌شرقی ماکو متاثر از گورهای شرق ترکیه مانند حکاری، آوزینی و اِرنیس- ائودی‌تپه هستند و گورهای حاشیه شرقی آذربایجان در مشکین و تالش از گورهای جمهوری آذربایجان متاثر شده‌اند یعنی گسترش این گورها در غرب آذربایجان از غرب به شرق و در شرق آذربایجان از شمال به جنوب بوده است.
روزنامه جام‌جم (دوشنبه 5 خرداد1392) درمورد گورهای مشکین مینویسد که «پیش از این نمونه‌های زیادی مشابه این گورها در کشورهای مجاور و در حوزه قفقاز کاوش شده» و سیدحمید فهیمی در کتاب «فرهنگ عصرآهن در کرانه جنوب‌غربی دریای خزر» (نشر سمیرا، 1381، ص100) مینویسد که «گورهای مگالی‌تیک (کلان‌سنگی) در بین ساکنان قفقاز، سکاها و سیت‌ها رواج داشته است. در منطقه تالش نیز گورهای مگالی‌تیک فراوانی مورد کاوش قرار گرفته که در برخی از این گورها جسد به همراه آب و ابزار شخصی مرده دفن می‌شده است. ساختمان گورهای مگالی‌تیک تالش از تخته سنگ‌های بزرگی تشکیل شده که به پهلو در زمین و بصورت صندوق قرار داده شده‌اند. روی آن‌ها تخته سنگ‌های دیگری به صورت افقی به منزله تاق گذاشته شده‌اند. در اطراف این گورها سنگ‌های منظمی در یک ردیف به شکل دایره‌ای کار گذاشته شده‌اند. ژاک د مورگان که در سال 1905 به دنبال بررسی‌هایش در شهرستان لنکران جمهوری آذربایجان وارد منطقه تالش شده در کتاب خود از گورهای دیک‌داش (سنگ افراشت) فراوانی نام می‌برد. گورهای خرپشته‌ای (خرسنگی) نیز در منطقه تالش شناسایی شده و در این گونه گورها که مختص سکاهاست تخته سنگ بزرگی بصورت عمودی در میان گور قرار داده شده و سقف آرامگاه بصورت خرپشته‌ای با سنگ ساخته می‌شود».
گورهای باستانی متعلق به عصرآهن مناطق آغ‌ائولر(آق اولر)، قوری‌دره و سوباتان در منطقه تالش در سال‌های اخیر با بی‌توجهی مسئولان استان گیلان به شدت در معرض تخریب و نابودی قرار گرفته‌اند
