ادتاج اتحادیه دمکراتیک ترک آذربایجان جنوبی
گادتب: اجازه دهید برای جواب دادن به این سوال مثالی عرض کنم. درخت کهنسال با عمر چندین دهه را در نظر بگیرید که شاخه های آن هر کدام به اندازه یک درخت معمولی بیست سی ساله قطور می باشد. در این مثال زبان ترکی همان تنه اصلی و شاخه های قطور آن همان لهجه های آن می باشد.
اگر اشتراکات زبان ترکی باستان با زبانهای باستانی سومری (پنج هزار سال قبل)، عیلام ( چهار هزار سال قبل) و سایر اقوام و دولتهای باستانی را کنار بگذاریم، قدیمی ترین جملات زبان ترکی فعلا قدمتی حداقل ۳ تا دو هزار ساله می باشد که در قالب جملات منقش در لوح نقره مکشوفه از یک کورقان پیدا شده است و محتشمترین آن سنگ نوشته های مربوط به اورخون و تونیوقوق می باشد.
به سبب وسعت اسکان و زندگی ترکها در اقصی نقاط آسیا و حتی در شرق اروپا، به مروز زمان لهجه های مختلف ترکی تبدیل به زبانهای مختلف ترکی با پسوندهای جغرافیایی و یا قبیله ای شدند. مانند ترکی آذربایجان، ترکی ترکیه و ترکی ازبکی و غیره.
از اواخر دوره سلجوقی پایه های زبان ترکی آذربایجانی امروزین – که در کل ایران امروزین با گویش های کمابیش متفاوت صحبت می شود- به وجود آمد. کتاب گرانقدر دده قورقود مربوط به دوره ایست که هنوز زبان ترکی آذربایجانی و آناطولی هنوز یکی بودند.
با تغییر و تحولات سیاسی به تدریج روند تشکیل ملل و زبانهای مستقل در آذربایجان و آناطولی آغاز و هر دو زبان علیرغم داشتن منشا واحد، راه پیشرفت متفاوتی را در پیش گرفتند.
در آناطولی با تشکیل دولت مقتدر عثمانی، زبان ترکی زبان نوشتاری، دولتی و ادبی دولت شد ولی در شرق، علیرغم تشکیل دول تورک آق قویونلو (اوزون حسن دستور ترجمه قران به زبان ترکی آنروزی را صادر کرد.)، قره قویونلو(جهانشاه مشهور به حقیقی یکی از نامدارترین شعرای ترکی زبان آن دوره )، صفوی ( شاه اسماعیل با تخلص خطایی دارای حجیمترین دیوان به زبان ترکی )، افشاریه ( نادرشاه دستور حک کتیبه ترکی در کوهی نزدیک کلات نادری را داد و در بارگاه حضرت علی دستور نوشتن اشعار ترکی را داد) ادبیات فارسی با حمایت سلاطین ترک همگام با زبان ترکی به رشد و انکشاف خود ادامه داد. کمتر شاعری سراغ داریم که تحت حمایت یا به اصطلاح ساپورت مالی سلاطین تورک قرار نگرفته باشد. مستحضرید فردوسی با ساپورت مالی سلطان محمود شاهنامه را نوشت. البته تبعات این کار را در غزنین پایتخت آنروز سلطان محمود را امروزه می بینید که ترکان هزاره به فارسی آنروزگار صحبت می کنند.!
باری به مرور زمان، زبان ترکی در ایران براساس یک سنت نانوشته میدان نثر را به فارسی داد و خود در قالب شعر و ادب با قدرت به حیات خود ادامه می داد.
در دوران مشروطیت خواهی تعدادی از ادبا، فعالین آذربایجانی تصمیم به پایه ریزی ژورنالیزم ترکی گرفتند و چندین نشریه به زبان ترکی در اورمیه و تبریز منتشر شد. میرزا حسن رشدیه نیز برای تدریس ترکی در مکاتب، کتابهای « آنادیلی » را تدوین کرد ولی چه سود که طوفان بنیان کن فرهنگی – سیاسی حکومت رضاخان و پهلوی ها با انکار هر آنچه ترکان برای فرهنگ و ادب کشور انجام داده بودند استفاده نوشتاری از زبان ترکی را ممنوع و با سعی در تغییر نام آن به « آذری » آنرا در حد زبان مفلوک و محلی درآورد. کتابهای تازه تدوین شده « آنادیلی» در حکومت یکساله حکومت ملی آذربایجان (۱۳۲۴-۱۳۲۵) از اول تا پنجم دبستان تدریس و با اتمام این حکومت عرصه برای زبان ترکی تنگتر و تنگتر شد.
علیرغم یکصد سال تخریبات سازماندهی شده بنیان کن سیاسی- فرهنگی، زبان ترکی آذربایجانی در ایران نه تنها نابود نشد بلکه ترکی از حد شعر و شاعری هم بیرون رفت و امروزه هزاران ترکی پژوه، رومان نویس، ژورنالیست با عشق و علاقه و بدون هیچگونه حمایت دولتی به بالندگی این زبان چندین هزار ساله تلاش می کنند.
