دکتر توحید ملک زاده: دده قورقودشناسی در ایران از ۱۳۶۰-۱۳۹۰ ( قسمت اول)

گادتب: مجله وزین “وارلیق” در طول بیش از سی و پنج سال انتشار بی وقفه‌ی خود (از اردیبهشت ۱۳۵۸ تا خرداد ۱۳۹۳) سهم بزرگی در ارائه مقالات علمی پیرامون دده قورقود داشته است.

نخستین مقاله مفصل توسط مهندس علیرضا صرافی تحت عنوان “بررسی داستانهای دده قورقود” در سالهای ۱۳۵۹ و ۱۳۶۰ طی هشت شماره (و با مقدمه دکتر جواد هئیت) منتشر شده، پس از آن نیز مقالاتی ارزشمند به قلم اساتیدی چون دکتر جواد هئیت، دکتر محمدعلی فرزانه، پروفسور حمید محمدزاده، دکتر حمید نطقی، محمدحسین گونئیلی، میرهدایت حصاری، علی بیگزاده، منظوری خامنه، سیدمحمد ابراهیمی، محمد اکبرزاده، جمال آیرملو و چندین دانشمند صاحب‌نام جهان از جمله دکتر احمد شمیده، پروفسور احمد بئجان ارجیلاسون، پروفسور یاشار قارایف، پروفسور صادق تورال و… در وارلیق منتشر شده است.

در سال ۱۳۵۸ علیرضا ذیحق نام مجله‌ی خود را که بیشتر مطالب آن به زبان ترکی بود دده قورقود نهاد. اولین شماره این مجله مرداد ۱۳۵۹ چاپ شد.

در سال ۱۳۷۶ میرعلی سیدسلامت پس از چندین سال تلاش برای اولین بار توانست تفسیر اسطوره‌ای از کتاب دده قورقود را منتشر نماید. می‌توان گفت این اولین کتاب دده قورقودشناسی در ایران می باشد.

همزمان با اعلان سال ۱۹۹۹ به‌ عنوان سال دده قورقود تلاش‌ها برای معرفی و چاپ این اثر بی نظیر شدت گرفت.

در سال ۱۳۷۸ حسین م. گونئیلی با چاپ کتاب دده قورقود تحت عنوان «دده قورقود کتابی و دده قورقود کتابیندا سؤزلر و آدلار» گامی نو در دده قورقودشناسی برداشت.

گونئیلی با اساس قرار دادن متن اصلی کتاب دده قورقود از مراجعه به نسخه‌های محمدعلی فرزانه، شامیل جمشیدوف، فرهاد زینالوف و صامت علیزاده ، محرم ارگین، اورخان شاییق گؤگیای و حمید آراسلی نیز بی‌نیاز نبود. در قسمت اول کتاب، گونئیلی متن اصلی را آورده و در قسمت دوم توضیحات درباره کلمات دشوار و اسامی اشخاص و اتنونیم ها آمده است.

در سال ۱۳۷۸ میرزا رسول اسماعیل‌زاده شکل ساده‌ کتاب دده قورقود را برای جوانان و نوجوانانی که نمی‌توانستند متن قدیمی دده قورقود را درک نمایند را منتشر نمود. او در این کتاب از متن های فرزانه، سازیمین سؤزو و شامیل جمشیدوف استفاده کرده است.

در سال ۱۳۷۹ فریبا عزبدفتری توانست کتاب دده قورقود را توسط انتشارات قطره در تهران چاپ و منتشر نماید.

در سال ۱۳۸۰ نوشته ای از آنار تحت عنوان دده قورقود دونیاسی توسط الهوئردی محمدی کوچمشکی توسط انتشارات اختر چاپ و منتشر شد.

در همان سال کتاب دده قورقود با ترجمه جعفر سلیمانی کیا در تبریز چاپ شد.

در سال ۱۳۸۱ بهزاد بهزادی کتاب «دده¬م قورقود شاهکار ادبی و حماسی اوغوزان» را منتشر نمود.

در همان سال جوانشیرفر آذین مطالعات دده قورقود شناسی‌اش را تحت عنوان: پژوهشی در اسطوره دده قورقود نشر جامعه‌پژوه,دانیال تبریز منتشر نمود.

در سال ۱۳۸۱ دده قورقود دونیاسی (“سیزسیز” کتابیندان سئچیلیب) مترجم: الله‌وردی محمدی , گردآورنده: آنار رضا نشر اختر تبریز

در همان سال عزیز محسنی نیز با چاپ اثرش که بیشتر آثار نویسندگان و محققین جمهوری آذربایجان بود را منتشر نمود.

دده قورقود بویلاری نام کتابی است که حسین محمدخانی‌گونئیلی در اسفند ۱۳۸۱ و در سال ۱۳۸۲ یوسف بهنمون کلمات و اصطلاحات دده قورقود را در قالب کتابی منتشر نمود.

در سالهای دهه هشتاد دده قورقود شناسی وارد مرحله جدید شد بطوریکه در اسفند ۱۳۸۲کتاب دده قورقود نوشته نویسنده مشهور آذربایجانی آنار توسط علی کریمی در زنجان منتشر شد.

یوسف بهنمون در سال ۱۳۸۳ با چاپ ده ده قورقود ک‍ی‍ت‍اب‍ی‌ ی‍ن‍ن‌ چ‍ی‍ت‍ن‌ س‍وز ل‍ری‍ن‍ه‌ ای‍ض‍اح‌ به تحقیقات دده قورقودشناسی فاز جدیدی داد.در سالهای بعدی کتابهای دیگری نیز درباره دده قورقود از این نویسنده اورموی منتشر گردید.

در سال ۱۳۸۴ حسین پناهی از سلماس با چاپ متن کل کتاب با نام دده قورقود و ادبیات دونیامیز، سعی کرد لغات دشوار دده قورقود را نیز توضیح دهد.ایشان موقع تحصیل در دانشکده داروسازی در ازمیر برای اولین بار با این کتاب آشنا می‌شوند گرچه آشنایی اولیه اشان قبلا با مقاله صمد بهرنگی بوده است. پناهی موقع خواندن این کتاب با دشواری های لغات کتاب مواجه می شوند و سعی می‌کنند کتاب هندبوکی برای دیگر خوانندگان مهیا نمایند.

در سال ۱۳۸۴ هنرمند سلماسی عاشیق مناف با سرودن دوباره اشعاری درباره دده قورقود سعی در رواج داستانهای این کتاب در میان فرهنگ عاشیقی نمود….. اول آبان ۱۳۹۷