ادتاج اتحادیه دمکراتیک ترک آذربایجان جنوبی
گادتب: سلطنت ناصر الدین شاه و صدارت امیر کبیر همزمان شروع شد. از همان اوان کار پیشرفت هایی در امور سیاسی و اقتصادی مملکت دیده شد. شبکه تلگراف گسترش یافت ، تهران دارای نیروی پلیس مرتب شد . خدمات شهرداری، گروه نظافت شهری ، بیمارستان ، ضرابخانه مرکزی ، سنگفرش خیابانها ، چراعهای گاز و تراموا های اسبی تاسیس شد. تجارت برده ممنوع شد. سیستم اداره گشور تنظیم شد . مالگیت خصوصی محترم شمرده شد. کشت محصولات جدید نظیر سیب زمینی تشویق شد. مجازاتهایی نظیر زنده به گور کردن و قطع دست و پای مجرمین ممنوع شد. یک انجمن مشورتی به نام مجلس مصلحتخانه و یک مجلس تجار در تهران و تبریز و دیگر شهر های مهم تاسیس شد. دارالفنون تاسیس و گسترش داده شد. اعزام دانشجو جهت یادگیری علوم جدیده ادامه یافت. دو مدرسه نظامی، دو روزنامه رسمی یکی در باب نظامی و دیگری علمی، یک دارالترجمه و یک چاپخانه دولتی تاسیس شد ه بیش از ۱۶۰ عنوان کتاب جدید به چاپ رساند . علاقه ناصرالدینشاه به حفظ آثار باستانی مضبوط است. اولین سرود ملی قاجار و سلام ایران در دوره ناصرالدینشاه نوشته و اجرا شد . ناصر الدینشاه قاجار به هنر خوشنویسى نیز علاقه فراوان داشته و آثار زیادی از وی هم در خوشنویسی و هم نقاشی بجا مانده است .
اختلافات مهدعلیا و امیرکبیر منجر به قتل امیرکبیر شد. معیرالممالک از مهد علیا به نیکویی یاد میکند هرچند در تاریخ رسمی ایران نظر مثبتی به وی دیده نمی شود. مهدعلیا نوه دختری فتحعلیشاه بود و ادبیات فارسی و عربی را بخوبی می دانست و خط درشت و ریز را خوش می نوشت. به مطالعه تاریخ و آثار شعرا رغبتی وافر داشت و کتابخانه خصوصی غنی داشت. بعد از قتل امیر کبیر، رجال فارس دربار قاجار نفس راحتى کشیدند و میرزا آقاخان نورى رهبر جناح فارس دربار صدر اعظم ناصرالدینشاه شد ( سال ۱۲۶۸ ق، ۵۲ ـ ۱۸۵۱ م ) . از اولین اقدامات وى تعویض بروکراتها و حکّام ترک و انتصاب فارس ها در امور داخلى و خارجى کشور شد. گرچه به سبب نفوذ فراوان آذربایجانیان در دربار این اقدامات نیز تأثیر چندانى در حذف نفوذ ترکان نداشت. می توان گفت ناصرالدینشاه به سبب کم حضور داشتن در آذربایجان نتوانست به حد کافی از منافع ملی ترکان ایران حمایت کند. با اینحال اقدامات عمومی و رفاهی ناصرالدینشاه در تهران چشمگیر بود.
در سال ۱۲۹۳ ق ( ۱۸۷۷ ـ ۱۸۷۶ ) دارالفنون تبریز در رشته هاى طب و امور نظامى تأسیس شد. اداره آذربایجان هر روز مشکلتر مى شد. سابقاً براى اداره ى آذربایجان علاوه بر ولیعهد مستشارى تحت عنوان پیشکار تبریز فرستاده مى شد ولى با گذشت زمان این تدبیر نیز کارساز نشد. در تلگرافى که از صدر اعظم سپهسالار به ساعد الملک پیشکار آذربایجان تاریخ ۲۷ جمادى الثانى ۱۲۹۶ / ۱۵ ژوئن ۱۸۷۹ فرستاده شده موضوع تفویض اختیارات پیشکار به افراد بیشتر و تأسیس وزارتهاى مالیه، قشون ، خارج و عدلیه و غیره در آذربایجان پیش بینى مى شود . صدر اعظم حتى از ناصر الدینشاه مى خواهد که آذربایجان از سایر ایالات موضوعه و ممتاز باشد و تهران به امور مالیّه و داخلى و نظامى آنجا مداخله نکند و مستشاران نظامى دول خارجى در تبریز مأموریت داشته باشند بى آنکه سیماى آنها و وزارت خارجه به کار آنها دخالتى داشته باشند.
البته اهمیت استراتژیک آذربایجان صدراعظم را مجبور به اتخاذ این تصمیم جسور مى کرد. دولت روسیه که زمان چشم طمع به باقى خاک آذربایجان دوخته بود و این موضوع در گزارش نظامى کلنل زالا طاروف به مجمع سالیانه ارتش روسیه که با حضور برادر تزار روس برگزار شد نهفته است: « مادامى که در ایالت آذربایجان که ایران اغلب قشون خود را آنجا میگیرد ما فتح و غلبه نکنیم پیشرفت قشون ما و صدماتى که به طریق دستورالعمل مذکور فوق از طرف دریا به ایران برسانیم نتیجه نداشته و مظفر نخواهیم شد. بهترین عملیات و اقدامات جنگى علیه ایران این است که تدبیرى کرده از راه قفقاز به آذربایجان حمله ببریم . اهالى آذربایجان در استعداد به خواص نظامى و جنگى تقدم به سایر اهالى ایالات دارند ».
ناصر الدینشاه از سویى خواستار رفرم ادارى و اصلاح امور مملکت و همگرایى با پیشرفت جهانى بود و از سویى مانع آزادى مردم مى شد. معیرالممالک نقل می کند: که وی خواستار اعطای آزادی و مشروطیت به مردم بود « ولی دادن آزادی به مردم نادان و بی سواد و رها ساختن عنان اراذل و اوباش تیغ در کف زنگی مست نهادن است و آرامش و امنیت کشور را به خطر انداختن .» و معتقد بود « روزی که تشخیص دهم مردم شایستگی داشتن حکومت مشروطه و لیاقت استفاده از آزادی را دارند اگر لازم شود از تاج و تخت نیز می گذرم و مشروطه را به آنان ارزانی می دارم». در این دوره عملاً انتشار روزنامه آزاد و مستقل عملى نبود. نه تنها براى جراید امکان نشر نبود بلکه خواندن روزنامه ها و جراید نیز جرم بود. بدین ترتیب آذربایجانیها خود را به استانبول رسانده و روزنامه اختر را منتشر نمود. این روزنامه به ابتکار میرزا محسن خان معین الملک سفیر قاجاریه در عثمانى در آستانه مشروطیّت اول عثمانى بر پا گردید. نخستین شماره آن ۱۶ ذیحجه ۱۲۹۶ / ۱۳ ژانویه ۱۸۷۶ انتشار یافت.
مدیریت اختر را آقا محمد طاهر تبریزى و نویسندگى آنرا میرزا مهدیخان تبریزى بر عهده داشت. اختر ۲۱ سال در استانبول منتشر شد. انتشار روزنامه فواید زیادى براى آذربایجان داشت مثلاً این روزنامه قرار داد واگذارى امتیاز توتون و تنباکو به انگلیس را افشا کرد گرچه بعضی معتقدند ناصرالدینشاه چون خواستهای مشابه روسیه را دید و دریافت تعدیل سیاسی مملکت به هم خواهد خورد با طراحی سناریویی اعتراضات علما و مردم را خواستار شد تا این قرارداد را لغو نماید. .به نوشته اختر، سود ویژه سالانه صاحب امتیاز دست کم ۵۰۰ هزار لیره بود که فقط به ازاى ۱۵۰۰۰ لیره استرلینگ به ژرى داده شده بود. در این واقعه بر اثر فشار بازرگان آذربایجانى در ۹ سپتامبر ۱۸۹۱ امتیاز توتون سراسر آذربایجان لغو شد. از طرف آذربایجانیان بیست هزار مرد مسلح براى مقابله با دولت و کمپانى رژى در صورت عدم لغو امتیاز بسیج شده بود. با ورود پیانو به ایران در سال ۱۲۸۱، فاطمه خانم عصمت الدوله، دومین دختر ناصرالدین شاه، اولین زن ایرانی بود که نواختن پیانو را فرا گرفت.
علیرغم تلاش ناصرالدینشاه به رفرم در امور مملکتى ، اصلاح مملکت به تمام معنى میسر نشد و تلاشهاى وى با ترور وى در شاه عبدالعظیم توسط یکى از شاگردان سید جمال الدین اسدآبادى ترک تبار به نام میرزا آقاخان کرمانى نافرجام ماند و فرزندش مظفرالدین میرزا از تبریز عازم تهران شد تا تاج و تخت قاجاریه را تصاحب کند.معیرالممالک معتقد بود خیالات وی در خلیفه شدن برای جهان اسلام و دارالخلافه خواندن تهران سبب شد تا دولت عثمانی برای قتل وی دسیسه کند.
۱۶ مرداد ۱۳۹۸
