ادتاج اتحادیه دمکراتیک ترک آذربایجان جنوبی
گادتب: از سال ۴۸ ق.م تا ۹۳ میلادی بر اثر فشار اقوام پروتو مغول ووهوان و سی‌ان‌بی با کمک دولت های چینی که پیشتر شکست‌های مهلکی از هون‌های تورک را متحمل شده بودند؛ کوچ هون‌ها به غرب آغاز شده و جمعیت آنها در ترکستان غربی و به خصوص جنوب قزاقستان افزایش یافت. اینان نیز به دلیل کمبود مکان تورک هایی را که پیشتر از خودشان در ترکستان غربی سکونت یافته بودند را به سوی رود ولگا سوق دادند. در اواسط قرن چهارم میلادی برخی هون‌ها از ولگا گذشته و در قفقاز شمالی سکونت یافتند. این هون ها تا رود تِرِک در داغستان پیش رفتند. در ۳۷۴ و ۳۷۵ هون‌ها به رهبری بالامیر به شکلی برق آسا به غرب پیشروی کردند. ابتدا آلان‌ها را از سرزمینشان بیرون کردند. سپس شاخه‌ای ژرمن‌ها یعنی اوسترو-گوت ها (گوت‌های شرقی) را به سختی مغلوب کرده و پادشاه آنان ارماناریک دست به انتهار زد. اوسترو-گوت‌ها نیز به غرب گریخته و ویزی-گوت‌ها (گوت‌های غربی) را از مکان خود در حوالی رود پروت بیرون کردند. در نتیجه کوچ بزرگ ملت‌ها در اروپا آغاز شد.
در ۳۹۵ و ۳۹۶ دو سرکرده هون به نام Basık و Kursık از دربند و گذرگاه دریال عبور کرده و به آناتولی وارد شدند. آنها از ملطیه، اورفا، انطاکیه و شام گذشته و تا به قدس پیشروی کرده و بازگشتند.
در سال ۴۰۰ پادشاه هون‌ها اولدێز/اولدوز نام داشت. اولدوز که با روم غربی روابط دوستانه داشت، آنها را از دست اقوام وحشی اروپایی نظیر گوت‌ها نجات داد.
پس از اولدوز در ۴۱۰، کاراتوْن جانشین وی بیشتر به امور شرق اهمیت می‌داد.
در ۴۲۲ روآ، اوْکتار و مونجوک سه سرکرده مشهور هون بودند. در این بین روآ که از قدرت بیشتری برخوردار بود، اقوام اسلاو و ژرمن را به اطاعت خود درآورد.
پس از روآ، فرزندان مونجوق یعنی آتیلا و بئلدا به حکومت رسیدند. حکومت آنان یازده سال به طول انجامید و در آن هنگام اکثر قلاع رومی در بالکان به دست هون‌ها افتاده. اراضی امپراتوری هون از دریاچه آرال در شرق تا رود رن در غرب ادامه داشت.
پس از سال ۴۴۵ با وفات بئلدا، آتیلا تنها پادشاه هون گردید. در ۴۴۷ امپراتور روم تئودوسیوس را شکست سختی داد.
در ۴۵۱ آتیلا به بهانه هونوریا شاهزاده رومی که با وی ازدواج کرده بود، میخواست دخالت خود در امپراتوری روم را بسیار افزایش داده و ضمام آن را در دست گیرد، لکن جواب رد شنید. آتیلا با دویست هزار سپاهی که نیمی از آن گوت و ژرمن بودند شکست فاحشی به روم داده و گالیا بزرگترین مرکز نظامی روم را با خاک یکسان کرد.
سال بعد آتیلا به شمال ایتالیا حمله و آنجا را گرفت، او سپس میلان را تصرف کرد. امپراتور روم که به وحشت افتاده بود، قصد ترک رُم را داشت، لکن پاپ لئون با خواهش و التماس و هدایای فراوان توانست تا آتیلا راضی به پس دادن شمال ایتالیا کند.
آتیلا نه تنها در ترکان، بلکه در تمام جهان از جمله اروپا شهرت فراوانی به عنوان یک جهانگشا دارد. داستان آلمانی #Nibelungen آتیلا را با اسامی نظیر پدرجان، فرد خیرخواه و صلح و دوست و وصف ناپذیر ذکر کرده است.
البته روحانیون مسیحی در وصف بدی او از هیچ جعلیاتی قصور نورزیده‌اند!
پس از وفات آتیلا در ۴۵۳ در شب ازدواج، پسرش ایلئک جانشین وی گردید، لکن امپراتوری بزرگ هون های اروپا در حال احتضار بود.
ایلئک در جنگ با گپیدها کشته شد و دنگیزیک دیگر برادرش در جنگ با بیزانس شکست خورده و در استانبول اعدام شد.
ایرنئک کوچک‌ترین پسر آتیلا به شمال دریای سیاه بازگشت. هون‌های تحت فرمان او با ترکان اوغور که پیشتر در آنجا ساکن شده بودند، ترکیب گشته و بلغارها را پدید آوردند.
