Azərbaycan-Türkiyə yüksəlişinə qarşı Ermənistan-İran layihəsi

GADTB-nin Mətbuat Mərkəzinə daxil olan məlumata görə, Ermənistanın İrandakı səfiri Artaşes Tumanyan bu yaxınlarda İranın yollar və şəhərsalma naziri Məhəmməd Eslami ilə görüşdü. Tərəflər “Fars Körfəzi – Qara dəniz Beynəlxalq Nəqliyyat və Tranzit Dəhlizi” proqramının həyata keçirilməsini müzakirə etdilər. Eslami bildirdi ki, İran səlahiyyətliləri “yalnız iqtisadi inkişafa deyil, həm də regional təhlükəsizliyin təmin edilməsinə yönəlmiş bu ən vacib nəqliyyat dəhlizindən” istifadə etməyə hazırdırlar.

Cənubi Asiyanı Avropa ilə birləşdirən bu dəhlizin yaradılması ilə bağlı müzakirələrdə beş ölkənin iştirak etdiyi bildirilir: Ermənistan, İran, Gürcüstan, Bolqarıstan və Yunanıstan. Tərəflər bir neçə görüş keçiriblər, sonuncusu keçən ilin aprelində İrəvanda baş tutub.

Dəhlizin təklif olunan marşrutu: Mehri – Vayots Dzor – Yerasx yolu ilə, daha sonra dəmir yolu ilə Gürcüstanın Poti dəniz limanına, buradan Qara dənizdən Bolqarıstanın Varna və Burqas limanlarına.

Tehran bu bir qədər unudulmuş bir ideyanın gözlənilməz aktivləşməsini Süveyş kanalında baş verən son hadisədə “Ever Given” konteyner gəmisinin kanalı bağladığı və digər gəmilərin yolunu kəsdiyi ilə izah edir.

Əlbəttə, bu, maraqlı bir fikirdir, amma nə dərəcədə mümkündür? Ermənistan 40 kilometrlik Zəngəzur dəhlizinə razılıq vermək iqtidarında deyil, amma burada qlobal bir layihədə iştirak etmək üçün hərəkətə keçir. Ölkədə pul yoxdur. Və bu layihəni Azərbaycanın iştirakı ilə həyata keçirmək daha sərfəli olmazdımı?

Axı İrandan Naxçıvana, oradan İrəvana və daha da Gürcüstana dəmir yolu var. Lakin İranın özü indi belə bir dəhlizin tətbiqini planlaşdırmaq iqtidarında deyil. Və üstəlik buna NATO və ABŞ-a yaxın olan Gürcüstan razı olacaqmı? Bəs NATO üzvü olan Bolqarıstan? Bu layihənin mümkünlüyü və məqsədəuyğunluğu barədə nə deyilə bilər?

AYNA mövzunu tanınmış ekspertlərlə müzakirə edib.

Xəzər Universitetinin professoru, iqtisadçı ekspert Fuad Rəsulov:

 “Birincisi, Ermənistanın İrandakı səfirinin və hətta İranın yollar nazirinin açıqlaması yeni nəqliyyat dəhlizinin mümkün qədər tez yaradılması demək deyil. İranın Ermənistana bu cür çılğın layihələr təqdim etməsi ilk dəfə deyil. Ancaq bunların heç biri nəticə vermədi. Və bu “layihə”nin iştirakçıları Ermənistana xüsusi rəğbət bəslədikləri və onu düşdüyü iqtisadi və nəqliyyat blokadasından qurtarmağa çalışsalar da, özləri maddi cəhətdən zəif təmin olunmuş ölkələrdir. Sadəcə olaraq, Azərbaycan və Türkiyənin güclənməsi onları qıcıqlandırır.

Nəzəri olaraq, kağız üzərində Ermənistan üzərindən nəqliyyat məsafəni bir az qısaldırdı. Ancaq Ermənistanda müvafiq infrastruktur yoxdur. Təsəvvür edin, konteyner gəmilərinin kolonları bütün İran ərazisindən keçir, daha sonra Ermənistanın dağılmış yolları ilə Yerasxa çatır. Orada bütün bu konteynerlər yenidən dəmir yoluna yüklənir və dəmir yolu ilə Gürcüstana nəql olunur, gəmilərə yenidən yüklənir və s. Səbəbi – İran sərhədindən Gürcüstana gedən yol heç vaxt ermənilər tərəfindən salınmayıb. İrandan Naxçıvan ərazisindən dəmir yolu ilə nəql etmək mümkündür, amma Ermənistan bunu qətiliklə istəmir.

Ancaq bu dəhliz yaradılsa belə, Azərbaycanın iştirakı ilə inşa edilən genişmiqyaslı nəqliyyat dəhlizinin işinə heç bir şəkildə təsir göstərməyəcək. Üstəlik, artıq Çindən Avropaya yük daşınmasını test rejimində yük qatarları ilə başlamışıq. 2018-ci ildə beynəlxalq Cənub-Qərb marşrutunun inkişafı çərçivəsində Polşa-Ukrayna-Gürcüstan-Azərbaycan-İran marşrutu boyunca konteynerlər daşıyan bir qatar sınaq rejimində işə salındı.

Ermənistanın öz nəqliyyat dəhlizini yaratmaq istəyi başadüşüləndir. Ancaq bu, uzun müddət tələb edən bahalı bir layihədir. Belə halda iqtisadi qazanclarının əhəmiyyətsiz olması ehtimalı var.

Baş verənlərin iki əsas cəhətini vurğulayardım:

– Birincisi, bəzi böyük logistik layihələrin həyata keçirilməsi üçün böyük investorların, böyük geosiyasi oyunçuların dəstəyi lazımdır. Bu arada, Qərb Azərbaycanın həyata keçirdiyi nəqliyyat layihələrini dəstəkləyir və İranın regional layihələrdə iştirakını alqışlamır. Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu dəhlizinin açılışı ABŞ, Avropa Birliyi və digərləri tərəfindən dəstəkləndi və məmnuniyyətlə qarşılandı. Bir vaxtlar ABŞ Türkmənistan qazının İran ərazisindən tranziti üçün layihənin həyata keçirilməsinə icazə vermədi. Halbuki Azərbaycan ərazisindən tranzit qəbul olunur;

– İkincisi, iddia edilən nəqliyyat dəhlizinin yaxın vaxtlarda açılması barədə informasiya məkanına məlumat ötürmək Ermənistandakı seçkiqabağı təşviqat zamanı çox faydalıdır. Bu məlumatlar Ermənistandakı demək olar ki, bütün siyasi qüvvələr tərəfindən seçki proqramlarını təbliğ etmək üçün istifadə ediləcək. Düşünürəm ki, Ermənistandakı əksər siyasətçilər kommunikasiya açmağa və Azərbaycan ərazisindən istifadə yollarına pul xərcləmək əvəzinə, İranın təklif etdiyi dəhlizə investisiya qoymaları lazım olduğu fikrini müdafiə edəcəklər”.

Bakı Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzinin baş məsləhətçisi, politoloq Tofiq Abbasov:

Tofiq Abbasov: “Yeni prezident cəmiyyətdə parçalanmalara son qoymalıdır”

 “Bu dəhliz layihədə, nəzəri müstəvidə mövcuddur. Ancaq Ermənistanın bu qədər çətin bir işin öhdəsindən gələ biləcək infrastrukturu yoxdur. Birincisi, bir dəhlizdən danışırıqsa, birbaşa keçidli (“skvoznoy”) nəqliyyat imkanları olmalıdır. Fəaliyyətlərin uyğunluğuna və nəqliyyat vasitələrinin hərəkət sürətinə mane olmayan bir infrastruktur olmalıdır. Ancaq Ermənistanın buna nə maddi, nə də maddi-texniki hazırlığı var. Buna görə yenə də drayver kimi yalnız Azərbaycan çıxış edə bilər və İran bunu çox yaxşı başa düşür.

İran Ermənistanı dəstəkləyir və bu səbəbdən Tehran şifahi razılıq verə bilər, lakin bu, həmin ideyanın mütləq real bir müstəviyə çevriləcək demək deyil. Bir zamanlar İran-Azərbaycan-Gürcüstan-Qara dəniz-Avropa kimi bir dəhlizin planlaşdırıldığını xatırlamaq olar və mənə elə gəlir ki, bu layihə daha realdır. Burada əsaslandırıcı və ən əsası, iştirak edən tərəflərin bu fikri həyata keçirmək istəyi var.

İndi Ermənistanda bu ölkənin beynəlxalq layihələrdə iştiraka hazır olması ilə bağlı fikirlər bir-birindən fərqlənir. Türkiyə və Azərbaycanın bu istiqamətdəki uğurları İrəvanı təəccübləndirir, çünki ölkələrimiz beynəlxalq nəqliyyat şəbəkələrində əlaqələri birləşdirən dəhlizlərin yaradılmasında böyük nailiyyətlər əldə etdi. Ermənistanda çox şeydən danışa bilərlər, ancaq həyata keçirirlərmi? Buna görə də burada belə bir cəsarətli layihənin həyata keçirilməsinə maddi hazırlıqdan daha çox xəyallar var.

Ancaq İranın bir şəkildə Ermənistanı bu məsələyə cəlb etmək imkanı varsa, Allah xatirinə, qoy etsinlər. Azərbaycan da Ermənistanın dərindən nəfəs ala bilməsini istəyir. O zaman çox güman ki, yeni risklərin və problemlərin püskürməsini dayandıracaq və bir sıra normal sağlam düşüncəli dövlət  birləşmələrinə qoşula biləcək. Cənubi Qafqaz bundan yalnız faydalana bilər”.

Orta Şərq Araşdırmaları Mərkəzinin icraçı direktoru, ukraynalı politoloq İqor Semivolos:

Предложения Ирана по Карабаху пока мало напоминают план» – Игорь Семиволос  – ZERKALO.AZ – Новости Азербайджана и мира.

“Dünyada Asiyadan Avropaya alternativ rabitə yollarında real bir bum var. Misirlilərin bu cür məlumatları necə qısqanclıqla qarşıladıqlarını və “Ever Given” tankerinin misirli lotsmanlarını hansı sözlərlə yad etdiklərini təsəvvür edirəm. İndi hər hansı bir marşrut mütləq olaraq problemlər yaşayan Süveyş kanalına alternativ olaraq təqdim olunur.

İkinci nöqtə nəqliyyat arteriyalarıdır. Bu, şübhəsiz ki, mülki malların daşınması halında təhlükəsizliyi artıran və silah, insanlar və narkotik vasitələrin daşınmasını çətinləşdirən geopolitikanın bir elementidir. Yəni bu, ikitərəfli qılıncdır.

Üçüncü məqam – səfir ilə nazir arasında nəqliyyat dəhlizi ilə bağlı aparılan danışıqlardır. Yəni, tərəflərin bir-birlərinə gülümsəyərək vaxtlarını sərf etmədiklərini protokolda qeyd etmək üçün yaxşı bir bəhanədir.

Dördüncüsü, böyük ehtimalla, iranlılar yaxın gələcəkdə böyük siyasətə qayıtmağı gözləyirlər, bu da Vyanada nüvə anlaşması ilə bağlı danışıqların irəlilədiyini və qərarın müsbət ola biləcəyini göstərir”.

Ukrayna Gələcək İnstitutunun analitiki İliya Kusa:

 “Düşünürəm ki, fərqli dəhlizlərin bütün mövzusu Ermənistanın Sünik bölgəsindəki hadisələr məsələsi həll edildikdən sonra mümkün olacaq. Bunsuz Paşinyan, deyəsən, Azərbaycanla heç bir sənəd imzalamayacaq. Və bundan əvvəl sərhədləri müəyyənləşdirmək üçün prinsipial bir qərara ehtiyac var. Hər şey buna söykənir. Bütün xətləri çəkərək, demarkasiya aparılana qədər, zəmanət mübadiləsi aparılmayana qədər, bir neçə ölkənin iştirakı ilə gələcək beynəlxalq dəhlizlərlə bağlı ciddi danışıqlar aparıla bilməz.

Və sonra düşünürəm ki, hər şey çoxtərəfli danışıqlardan asılı olacaq, həm də fərqli dövlət liderlərinin bunu öz cəmiyyətlərinə necə izah edə biləcəklərindən. Çünki Ermənistanda Azərbaycanın mümkün iştirakı ilə hər hansı bir layihənin problemi bu mövzunun siyasi cəhətdən toksiki olmasıdır və əhali bunu qəbul edə bilməz. Azərbaycandakı kimi.

Qalan ölkələr – İran, Gürcüstan və ya Türkiyə də qoşulacaq, onların bu cür layihələrə razı olmamaları üçün heç bir maneə görmürəm. Üstəlik, gəlirli ola bilər. Yeganə sual Ermənistan və Azərbaycandan gələn bu cür layihələrə qarşı daxili siyasi müxalifətin aradan qaldırılmasıdır”.

Həmçinin yoxlayın

Traxturun xanım tərəfdarları stadiona gələ biləcək

GADTB: Şərqi Azərbaycan əyalətində Traxtur futbol komandasının qadın tərəfdarlarının  stadiona girişinə icazə verilib Bu haqda …

Azərbaycanlı fəal Əhəd Seyfxah zaminə buraxıldı

GADTB: Azərbaycanlı milli fəal Ayaz Seyfxahın qardaşı Əhəd Seyfxah dünən Təbrizin mərkəzi zinanından istintaq prosesinin …