میلاد تحریری: شهر یئری؛ میراثی تاریخی که دشمنان تورکان درصدد تخریب آن هستند!

گادتب: منطقه باستانی معروف به شهریئری، در ۶۵ کیلومتری اردبیل و ۳۱ کیلومتری شرق مشگین‌شهر در کنار رود قره سو قرار دارد.

وسعت این منطقه تاریخی ۴۰۰ هکتار است و از سه قسمت دژ نظامی، معبد و قوشا تپه تشکیل می‌شود. اولین بار در حدود ده سال پیش از انقلاب اسلامی چارلز برنی در این محوطه، عملیات کاوش را شروع نمود.

این محوطه شامل ۲۸۰ سنگ‌افراشت باستانی است که دیرینگی آن‌ها بیش از ۸ هزار سال پیش از میلاد برآورد می‌شود و قدمت این مناطق به دوران اواخر مفرغ و دوره نوسنگی و مس سنگی و نیز اوایل آهن مربوط است.

این سنگ‌افراشت‌ها با ارتفاع متفاوت ۷۰ تا ۳۶۰ سانتی‌متری که اکثراً منقوش به اشکال انسان هستند. طرح انسان‌های حک شده بر روی سنگ‌ها به شکل افرادی دست به سینه و معمولاً بدون دهان است و تنها یک مجسمه حکاکی شده زن یافت شده که دارای دهان می‌باشد و تاکنون فقط هفت قطعه این نوع سنگ‌افراشت‌ها در منطقه حکاری ترکیه و یک قطعه هم در آذربایجان یافت شده‌است.

داش بابا ها که بوسیله تورکان مورد تقدس و احترام واقع شده اند، عموماً در قبر یا کورگان دیده می شوند.البته ساخته های سنگی دوران برنز به صورت داش بابا و داش ننه و در دوران بعدی مثل ساکا ها وقبچاق –کومانها تداوم پیدا میکند و خود سندی است در رابطه با نظریه جدید اورمو که وطن اولیه اقوام تورک را نه در آلتای که در اسیای مقدم می داند.

به طوری که قدیمیترین داش بابا ها نه در التای بلکه در اسیای میانه پیدا شده اند.

منابع یونانی قید می کنند که یکی از قبایل ساکا برای حکمران زن خود سارینا (ساریانا)بر روی کورگانی(قبری به صورت تپه)که برایش تعبیه کرده بودند مجسمه بزرگی از وی گزاشته بودند.

در منابع چینی و تورکان آسمانی(امپراتوری گؤک تورک) برای فرهنگ داش بابا وبالبال تورکان مدارک بسیاری موجود است.

ابوقاضی بهادر خان از ساخت مجسمه کوچک شخص کشته شده ونگهداری آن در خانه سخن به میان می آورد.

ابن فظلان(در سفرنامه خود که از سرزمین تورکان می گذشت)نیز از گذاشتن بالبالهای چوبی نزد اقوام اوغوز که تعداد آن بالبالها متناسب با تعداد دشمنانی که کشته اند بود سخن می گوید

از سنت داش بابا در بین اقوام تورک در قرن سیزده سیاحان مشهوری همچون کارپینی و ولیلهام روبروک نیز صحبت کرده اند.

(تورکان قیپچاق بر روی مزار مردگان خود  گوشت وقیمیز(نوشیدنی مخصوص تورکان)می گذارد و روی قبر تپه ای که خانه در نظر گرفته می شود بنا می کنند  و در مقابل ان مجسمه ای که صورتش به سمت شرق است می گذارند که در دست آن کاسه ای است )و…

پیدایش محوطه در سال ۱۹۷۸ میلادی توسط باستان‌شناسی به نام “چارلز برنی” باستان شناس آلمانی شناسایی شده است وی معتقد بوده آثار شهر یئری مربوط به هزاره سوم و دوم و اول قبل از میلاد و عصر برنز و آهن است اما با کاوش های بعدی مشخص شد که قدمت محوطه به ۸ هزار سال قبل از میلاد بر می‌گردد.

در سال ۱۳۸۳_۱۳۸۵ سه فصل از حفاری به سرپرستی علیرضا هژیری نوبری انجام شد و استلها معروف به کتب اوشاقلاری بدون بررسی توسط بوردوزر های این گروه جا به جا شده و در گوشه ای از منطقه انبار شدند و بسیاری از آن ها شکسته و از بین رفته اند.

مدتی مسئولان میراث فرهنگی سایه بان و داربست هایی برای حفظ و نگه داری این آثار نسب کردند اما پس از مدت کوتاهی جمع شده و در گوشه ای انباشته شد و مدیر کل میراث فرهنگی استان اردبیل این عمل را به هوا خوری سنگ ها ارتباط داد …

و در سال ۱۳۸۷ شبکه خبر اعلام کرد که ۸۰ درصد آثار تاریخی شهر یئری بر اثر سرما از بین رفته ….

از بین رفتن این آثار به هیچ عنوان نمی تواند اتفاقی باشد. دست هایی در تخریب این منطقه نقش داشته اند و مسئولان بی لیاقت هم کار را برای این اشخاص آسان کرده اند

به نظرم عده ای در کشور توان دیدن تاریخی بیش از ۲۵۰۰ سال را ندارند …

منبع: Summers, Geoffrey; Ingraham, Michael Lloyd (1979). “Stelae and Settlements in the Meshkin Shahr Plain, Northeastern Azerbaijan

داش بابا نوشته پروفسور فریدون آغاسی اوغلو

«قدمت تاریخی شهریری، سازمان میراث فرهنگی استان اردبیل».