ادتاج اتحادیه دمکراتیک ترک آذربایجان جنوبی
گادتب: معادل اورپایی مثل زیره به کرمان بردن «جغد به آتن بردن» است. شاید بناهای تاریخی یونان باستان پر از جغد بوده و شاید هم دلیل دیگری داشته است. از آنجا که جغد در اساطیر اورپا سمبل عقل است و آتن خواستگاه عقلانیت تمدن غرب بوده برای همین بردن جغد به آتن به مثابه عرضه کردن چیزی به صاحبان اصلی و منشا واقعی آن تلقی شده است.
یکی از معادل‌های این مثل در ترکی مُشک به خُتَن بردن (خوتنه موشک آپارماق) است. ختن صحرایی در ترکستان شرقی (واقع در چین امروزی) است که آهو و مشک آن شهره خاص و عام بوده و برای همین ادیبان ترک از این مثل برای بیان منظور خود استفاده کرده‌اند. وقتی غلامحسین بیگدلی به شهریار می‌گوید که اشعار او در آذربایجان شمالی هم مورد توجه قرارگرفته، شهریار می‌گوید اینکه بردن مشک به ختن است:
اوتایلی‌لار اوتوران یئرده شهریار غزلی
اوخونسا دا، ائله بیل موشک یوللوسان خوتنه.
استفاده از اسامی شهرها در مثل‌ها دلایل بسیاری دارد که یکی از آنها آشنایی گویندگان مثل با آن شهر و واقع شدن آن در حوزه تمدنی و فرهنگی مشترک با گویندگان مثل است و شاید روزگاری ختن در فضای ذهنی و فرهنگی ترک‌ها چیزی نزدیکتر و آشناتر از کرمان بوده است. اگر چنین هم نباشد خوب می‌دانیم که قبل از پاره- پاره شدن فضای تمدنی و فرهنگی ما توسط دولت‌ها و مرزهای تحمیلی، لغت اویغور برای ما غریب و ناآشنا نبود و با وجود آنکه بین ما و اویغورهای ترکستان شرقی هزاران کیلومتر فاصله وجود داشت مراوده فرهنگی و شباهت‌هایمان اندک نبود. پایتخت آنها اورومچی، هم‌آوایی عجیبی با اورمیه دارد و همچنان که زنجان ما در حوزه رودخانه تاریم (به فارسی طارم) واقع شده سین‌کیانگ نیز در حوزه رودی به همین نام قرار دارد.
یکی از محبوبترین نقش قالی ترک‌های ایران، فرشی با نقش تمغای اویغوری است. به شخصه از همان دوره کودکی این نقش قالی را در خانه‌مان دیده (محل اشاره انگشت در تصویر) و با آن انس گرفته‌ام. در میان ترک‌های ایران طایفه‌های سالور، ساریق و ارساری ترکمن مشهورترین بافندگان فرش با تمغای اویغوری هستند و برای همین برخی بافندگان فرش به این تمغا، گل ارساری نیز می‌گویند. در فرهنگ عامه ترک‌ها، تمغای اویغوری با نوعی قداست همراه بود و با طلسم و جادو درآمیخته است و برای همین فرش اویغوری را شفابخش و حفاظت کننده فرد از خطرات ارواح خبیثه دانسته، کودکان و بیماران را بر روی این فرش می‌خوابانند. برای نیل به این مقصود دو ردیف نقش عنکبوت (با زمینه زردرنگ در تصویر) در حاشیه این فرش‌ها بافته می‌شود تا عنکبوت‌ها مانع از ورود ارواح خبیثه به حریم امن تمغای اویغوری باشند.
آذربایجان بعد از فوت شهریار، برای هیچ کس به اندازه شایعه فوت عبدالرحیم هئیت اویغور غمگین نشد و ربیعه قدیر برای همه ما چیزی شبیه مادر است با همان رنگ و بوی مادری. و کاش وجودشان از شرّ ارواح خبیثه در امان باشد.
