Gürcüləşmiş albanlar

GADTB: Çolak Albaniyanın knyaz nəslidir.

Həmin knyazlıqların əhalisi gürcü deyildi. İndikilərdən fərqli olaraq köh­nə nəsil erməni və gürcü tarixçiləri bunu etiraf edirlər. Yazırlar ki, Gürcüs­ta­nın Ana kənd­lərinin əhalisi Albaniyadan gəlmədir (Адонц 1908, 56-57, 420;

Орбели 1911. 6).

Baqrationlar Kaxetini XI əsrdən sonra gürcülənşdirməyə başladılar.

XIX əsrdə yaşamış arxeoloq və tarixçi P.İ.İose­liani yazır: – Albaniyanın ən döyüşkən nəsilləri işğal­çılara boyun əymirdilər. Kaxetinin dağlarına çəkilir, Alazan və İori çaylarının meşəli sahillərində yurd salırdılar. Həmin nəsillər Çolak, Uti, Çumlak, Çor, Er, Turdu və başqaları idi (Иоселиани 1866, 6, 7).

Kaxeti daim müstəqil çarlıq kimi Kartli ilə hərbi münaqişədə olmuş, yalnız rus işğalından sonra onların arasındakı döyuşlərə son qoyulmuşdur. İki çarlıq ara­sında amansız mübarizənin kökü onda idi ki, kaxe­tiyalılar gürcü deyildilər. P.İ.İoselianinin dediyi kimi, tatar və ya alban mənşəli idilər.

Bunu gürcü katolikoslarının daşıdığı titullardan daha aydın görmək mümkündür. Nə zaman ki, Kartli çarı Kaxetini özünə tabe edirdi, o zaman gür­cü kato­likosu özünü gürcülərin və albanların dini rəhbəri adlandırırdı (Иоселиани 1866, 7).

Mingəçevir yazılarında tanrı və buğa sözləri aydın oxunur.

Söz yox ki, gürcülərin kilsə başçısı bütün alban­ların dini rəhbəri deyildi. O yalnız özünü Kaxetidə yaşayan albanların dini başçısı saya bilərdi.

Şərti olaraq Sinay Alban yazısı adlandırılan per­qamentin dili bütün albanların dili deyil. Albani­yadan İberiyaya köçən, XII əsrədək öz tarixi köklə­rindən xeyli uzaqlaşan utilərin dilidir. Zaza Aleksid­zenin hə­min dili “son Alban dili” adlandırması gerçək­liyə uy­ğun deyil. Utilər Bərdə ətrafında yaşayanda Aran dili­nə daha yaxın olan bir dildə danışırdılar.

V əsrə aid Mingəçevir yazılarında Tanrı sözü ay­dın oxunur. Sinay perqamentində onu görmürük. Gü­man edirik ki, nə zamansa albanların daha qədim əl­yazmaları tapılacaq. Erməni və gürcü dilçilərinin uy­durmaları su üzərindəki köpüklər kimi yoxa çıxacaq­dır.

Dilçilik İnstitutunun əsərləri.

2012, № 2, s. 32-31.

İlhami Cəfərsoy,

Tarixçi Alim.