GADTB Güney Azərbaycan Demokratik Türk Birliyi
GADTB: Quzey Azərbaycanın Qax rayonunun İlisu, Sarıbaş, Ağçay, Qaşqaçay kəndləri özünəməxsus şivəyə malikdirlər. Şərti olaraq İlisu şivəsi kimi adalanan şivə şimal qrupu dialekt və şivələrinə aiddir.(Şəki dialekti, Zaqatala-Qax şivəsi). Baxmayaraq ki,bu bölgənin ən böyük tarixi məziyyəti qədim türk-oğuz,Dədə Qorqud dilini qoruyub saxlamasıdır, ancaq digər türk dil qruplarına məxsus, daha qədim tarixə malik qədim türk yazılı abidələrinə (V-XI əsrlər) aid olan əski türk yazılı abidələrində işlədilənyüzlərcə sözlər İlisu bölgəsində işlənməkdədir. Bundan başqa XI əsrdə, Qaraxanlılar dövləti zamanında yaşayıb yaratmışMahmud Kaşğarinin “Divanu Luğat-it-turk” kitabında da bölgəmiz üçün xarakterik olan yetərincə çoxlu sözlər mövcuddur. Mənbələrdən əsasən sırf bizim bölgə üçün xarakterik olan, Azərbaycanın digər ərazilərindəaz və ya heç işlədilməyən sözləri toplayıb oxuculara çatdırmaq istəmişik.. Aşağıdakı sözlər İlisu bölgəsində ya mənbələrdə göstərilən mənada işlədilir, ya da qismən dəyişilmiş formaya düşmüşdür.
ABA – ana
ADINA – cümə günü. Bizdə cümə axşamı.
AĞU – zəhər.
ANUK – hazır
AĞLAX– gen, boş
BAĞIR – ciyər, qarın, sinə, ürək
BART – BURT (PART-PURT) ¬- qəfıl hər yandan yaxalamaq
BÖG – hörümçək növü.
BUÇĞAK – bucaq
ÇİBİN – milçək, ağcaqanad
ÇIĞ – bitki adı, 30 sm bərabər ölçü vahidi. İlisuda ağacdan qopan 30 sm qırıntıya deyilir.
ÇOLAK – şikəst
ÇAK– ÇUK – odun, cəviz kimi şeylərin qırılması zamanı çıxan səs
ÇAL – vurmaq, məğlub etmək
ÇUR – ÇUR (ŞAR-ŞAR) – sağnaq yağış zamanı çıxan səs; axan mayenin çıxardığı səs
ÇART – ÇURT – hər şeyin ufağı, qırmtısı-töküntüsü.
ÇIK – onu incidən və qorxudan adama qarşı çıxa bilməyən şəxsin söylədiyi bir qorxutma sözü
ÇING (çing ) – zəng və ləyən kimi şeylərin verdiyi səs
ÇINQRAK – gur və qüsursuz səs
ÇUR – mənfəət
ERKƏÇ – keçinin erkəyi, təkə
ƏGÜRGƏN (ƏBİRĞƏN) – dənələri olan bir bitki. İlisuda uşaqlar üçün söylənilən oyunda işlədilir.
ƏSİRGƏ – acımaq, təəssüf etmək
IÇTONLAN (İŞTAN)– alt paltan, iç donu geymək
İNİ– yaşca kiçik qardaş, arvadm kiçik qaynı
İŞIT– eşitmək
KARTADAM – bədxasiyyət adam.
KART – yara
KAVUK (QAVUT)– kəpək, buğda,dan kəpəyi.
KIĞ – qoyun, keçi və ya dəvə peyini
KIĞLAT– təzəklə, qığla, peyinlə, gübrələmək
KÖKƏGÜN (gogahın)– göy milçək
KULUN (Qulin)– day, dayça
LAKAN – parç kimi içi oyulmuş bir şeydir, onunla ayran, süd və sair içilir.
LƏNBƏ – kök
MAH,MA – «al, aha» mənasmda bir şey verildiyi zaman söylənən söz.
MAYMUL (MAĞMUL) – əhilləşməmiş vəhşi heyvan. İlisuda sakit təbiətli adama deyilir.
MEN – mən, men, şəxsiyyət, mənlik
MUŞ – pişik. (Muşun dağı). Sarıbaş ərazisində olan dağ adı.
NARU (NARA) – hara, haraya
NE – nə, hansı, necə
OĞLAĞU (AĞLAĞ)– incə, zərif, yumşaq, xoşagəlimli. İlisuda paltarın daha boş, böyük olması mənasında işlədilir.
ÖPGƏ – ciyər, ağ ciyər
ÖRGÜÇ – saç hörgüsü, hörük, hörülmüş saç
ÖZ– ürək və qarm içindəki nəsnə.
SA – «sən» mənasına gələn bir söz
SÜLƏ – qoşun çəkmək
TAP – əzilmiş
UR (UR-A) – vurmaq, döymək; qoymaq; taxmaq
UÇA – omba sümüyü
ÜGRÜK– uşaq beşiyini yırğalama
VA – vay mənasında bir sözdür, əmr edən adamm əmrini saya salmamağı bildirir.
YALAVAÇ – səfir, elçi
YALIMAN– dağınıq, qarışıq
YALINDAK, YALINĞ – çılpaq; qmdan çıxmış və ya çıxarılmış
YANQLUK– yol verilən yanlışlıq. Yənqilit formasında işlədilir. Əyiri, yana.
YAVA – isti, tənha. Bütün günü boş-boşuna tənha gəzən adama deyilir.
YAVUĞ – selin yuxarıdan yuvarladığı qaya parçası. İlisuda “Yavux” formasında işlədilir.
YILAN – ilan.
YİGNƏ – iynə
YORT – dörd nala çapmaq; bir işə başlamaq üzrə yürümək
İstifadə olunmuş ədəbiyyat:
- Mamhmud Kaşğari. Divanü lüğat-it-Türk. Dörd cilddə. IV cild, Bakı, “Ozan”, 2006, 512 səh.
- Nizami Xudiyev.Qədim türk yazılı abidələrinin dili. Bakı, “Elm və təh sil”, 2015, 596 səh.
- Kitabi-Dədə Qorqud. Bakı: Yazıçı, 1988,265 s
Namik Man-taş.
