Mxitar Qoşun albanca “Alğış tum zamanna” duasi və digər əsəri

GADTB: Mxitar Qoşun dövrümüzədək ana dilində yetişən əsərlərindən biri də “Alğış tum zamanna” (Bütün zamanlar üçün şükr duası) əsəridir. Bir çox əlyazmalarda sadəcə “Alğış tum zamanna” adı ilə keçən bu duanın məhz Mxitar Qoş tərəfindən tərtib edildiyini Saltıkov Şedrin adına Sankt-Peterburq Dövlət Kitabxanasında qorunub saxlanmaqda olan, alban dilindən erməni dilinə tərcüməolan, fəqət başlıqları alban dilində verilən bir dua kitabındakı qeydlər sübut edir. Söhbət sözügedən kitabxananın əlyazmalar şöbəsində “Dorn 636” şifrəsi altnda saxlanılan əlyazmadan gedir. Həmin əlyazmada haqqında söz açdığımız dua “Aytkani Mxitar vardabetninq. Alğış tum zamanına” (Vardapet Mxitar qoşun dilindən. Bütün zamanlar üçün şükr duası) adı altında verilmişdir. Sevimli oxucularımıza tərcüməsiz təqdim etdiyimiz həmin əsərin qısa variantı Polşadakı Milli Muzeyin kitabxanasının Krakov şöbəsində qorunan 2412 №-li əlyazmadan dərlənmişdir. Eyni mətn “Alğış tum zamanna” başlığı altında 1618-ci ildə Lvovda çap olunan və hazırda yeganə nüsxəsi Leydendə (Niderlanda) qorunan “Alğış bitiki” kitabına da daxil edilmişdir. Təqdim edilən bütöv variant isə 143 №-li əlyazmadan dərlənmişdir Bu əlyazmada əsər “Alğış tum zamanında. Alğış Biyimiz Jisus Krisdosğa xarşı.Aytılğan Mıxitar surp vartabedninq, evet tiyişlidir kendin aytma surp Badaraknınq zamanпnda ” başlığı altında qeyd edilib.

     AYTKANI MXİTAR VARTABEDNİNQ

               ALĞIŞ TUM ZAMANINA

Ari Canı Krisdosnunq, arıt meni.

Teni Krisdosnunq, saxla meni.

Xanı Krisdosnunq, içir meni.

Köksündən çıxkan suvu, tümüzlə meni.

Xıyınları Krisdosnunq, xuvatlat meni.

Yaxşı ütüci Krisdos, işit men yazıxlı da kerəksiz xulunqnu, da keri bolma mendən, da yaman işkildən saxla meni. Da xolarmen sendən, Biy yarlığovucı da şağavatlı, keri bolma mendən, da ölüm künümdə keri bolma mendən, da arzani et meni, işanmağan fərəhlikkə, zera sensen, Biy, işançm da fərəhlikim da seni maxtarmen menqi menqilik, amen.

ALĞIŞ TUM ZAMANINDA. ALĞIŞ BİYİMİZ YİSUS KRİSDOSĞA XARŞI. AYTILĞAN MIXİTAR SURB VARTABEDNİNQ, EVET TİYİŞLİDİR KENDİN AYTMA SURB BADARAKNINQ ZAMANINDA

Biy Tenqrim menim Jisus Krisdos, sözü da sıfatı Atanınq, tiri da tiri etüci, umsa da xutxarılmaxı barçasınınq, xaysıları ki sarnarlar sanqa. Xaysı ki bağışlarsen arzanilikimizdən artıx da berirsen xolğanlarğa barça kerüklürin alarnınq. Zera dügül ki yalğız yarattınq, yoxsa ekincidə yazпxlanğanımızdan sonqra taptınq xıyınlarnınq bilə xaçınınınq seninq da hər kez də beriyirsen kendi kendinqni tirliki da xutxarılmaxı üçün adamlarnınq, dağı artıx duşmanlarğa da heçkə berücilərgə buyru xunqnu seninq, ne ki dostlarğa da sövücilərgə seni. Anınq üçün uludur çax kökkə dinqrə

yarlıxamaxınq seninq da bütün dünyağa körüldü haybatınq seninq.

Da alay bek biyikləndi başxışlarnınınq seninq nışanları ki, dügül yalğız adam milləti tamaşalanıp unutuluyırlar, yoxsa köktəgi xuvatlılar da, xaysıları ki dağın yuvuxturlar sanqa. Nedən ki seskənip haybatlıyırlar tıyğısız avaz bilə aytıp:

«Ari, ari, ari Biyi xuvatlılarnınq». Neni ki biz də, övrənip alardan, sarnıyırbiz seninq ölümsüz xurban bolğan zamanınqda, birlənip tensiz sanlılar bilə, [tek yalğız seni alğışlarbiz,] zera ortamızda körüp aytovsuz sağışnı da bizim bilə bolğan orinaöın könü ölümünqnünq adəmilikkə körə, alar da bizim bilə yırlıyırlar alğış yırların. Zera egər ki alar bolmaslar bilmə yolun ögmə xninq, yalğız tek ari çaxırıp atınqnı, yüzlərin da ayaxların yapup, ya biz ne türlü alğış da şükürlük sunğaybiz?

Evet yalğız seni alğışlıyıx titrəməx bilə da inam biləyuvuxlanıyıx körümsüz [da körümlü] aytovsuzluxunqa.

Alğışlarbiz Atanı yeberüçini xutxaruçınqnı.

Ağışlarbiz Ari Cannı tügəlləvüçini da arıtucını sezikli orinağnınq.

Alğışlarbiz yetövsüz seninq aşaxlıxnınqnı.

Alğışlarbiz ulu seninq tatlılıxınqnınq erkinq.

Alğışarbiz seni ki, teninqni berdinq bizgə [hakimlik tirlikkə. Alğışlarbiz seni ki, xanınqnı seninq berdinq bizgə] arınmaxlıxka.

Alğışlarbiz seni ki, otu tenqrilikinqninq seninq küydürməstir tarbiyatımıznı topraxtan.

Alğışlarbiz seni ki, olturupsen keerovpelərdən yoğarı da tınıyırsen arilikninq seğanında da yegənlərgə da işkənlərgə-sıxınmaxnı sendə da seninq alarda xaysı ki inanıyırmen bolma arınmaxlıx dünyağa xanıx bilə seninq surp Jovhannes avedaraniçkə körə ki, xanı Tenqri Oğlununq arıtır bizni yazıxlardan, zera toğru teninq da xanınq seninq tügəl çeşməxlixtir da xutxarılmaxlıxtır bağlarından yazıxlarnınq…,

Bəxtiyar Tuncay,

Tarixçi Alim.